Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

George Antheil, "enfant terrible" in de muziek (1)

Wie leven en werk van de Amerikaanse componist George Antheil (1900-1959) op zich laat inwerken valt van de ene verbazing in de andere. Het is een leven van opzienbare episodes en tevens de geschiedenis van de "roaring twenties" van de vorige eeuw.
Het is de tijd na de eerste wereldoorlog, bruisend van vitaliteit en vernieuwingsdrang, ook op artistiek gebied. En dat zeker niet alleen voor Europa, maar ook in de nog niet zo oude muziekcultuur van de Verenigde Staten.

Een van de meest saillante figuren in dat Amerikaanse muziekleven is George Antheil, een componist die overigens meer in West-Europa geopereerd heeft dan in zijn moederland. Antheil was niet eens zo getalenteerd als componist. Maar hij had andere grote gaven, die hem in staat stelden van de nood een deugd te maken: opmerkzaamheid en de gave om met mensen te kunnen omgaan en op basis van gelijkheid te kunnen optrekken met figuren als Strawinski, James Joyce en Ezra Pound.

Antheil werd geboren in Trenton (New Yersey) en had sinds zijn jonge jaren het plan concertpianist te willen worden. Vanaf zijn tiende jaar studeerde hij als een bezetene piano bij zichzelf (hij vond geen leraar die hem les wilde geven), daarna compositie bij Ernest Bloch in New York. Zijn gaven zijn beperkt, maar door noeste vlijt weet hij zich te handhaven en goede relaties op te bouwen.

Een keerpunt in zijn nog jonge leven komt wanneer hij solliciteert op een advertentie van impressario Martin Hanson, die om een pianist verlegen is voor het ultra-moderne genre pianomuziek. Antheil studeert - naar eigen zeggen - twintig uur per dag piano, daarbij gedurig zijn gezwollen en bebloede handen (!) in het water stekend, waartoe aan weerszijden van het klavier viskommen zijn opgesteld. Hij maakt een auditie bij Hanson en wordt aangenomen. In 1922 reist Antheil af naar Europa, het muzikale avontuur tegemoet.

In Parijs geeft Antheil een serie pianorecitals volgens een stereotiep samengesteld. Vóór de pauze klassieke werken, daarna eigentijdse muziek van Amerikaanse en Franse componisten. Het accent lag natuurlijk op het tweede gedeelte. Juist daar zag hij een gelegenheid om zijn eigen, voor die dagen uiterst moderne muziek bekendheid te geven.

Het waren stukken als de "Airplane Sonate", "Death of the machines", de "Jazzsymphony" en "Fireworks and the profane Waltzes". Vaak liepen de concerten op een rel uit en daar was het Antheil ook zeker om te doen. Bedreigingen kwamen met de regelmaat van een klok, zoals de brief waarin werd medegedeeld dat de zaal zou worden gebombardeerd als Antheil modernemuziek ou spelen. Antheil bleef echter onverstoorbaar. "Ik speelde eenvoudig met een automatisch pistool onder mijn rokkostuum", aldus Antheil. Veel van dergelijke situaties en anecdotes zijn van Antheil bekend en het publiek genoot met volle teugen. In de deftige zaal van de Boedapester Filharmonie vuurde hij tijdens een concert een paar keer in de lucht om het publiek tot luisteren te dwingen. Later schreef hij "ik had geen kind meer aan ze".

Steeds meer vestigde Antheil op hoogst ongewone wijze de aandacht op zich en boekte hij grote successen. Het publiek hunkerde in die dagen naar nieuwe ideeën en artistieke impulsen. Niets was te gek om aan die vraag naar vernieuwing te voldoen. Het Berlijns Philharmonisch Orkest onder leiding van oorlogsveteraan Schulz von Domberg gaf de première van Antheils Eerste Symfonie. Het succes was eclatant, al is niet zeker wie dat in eerste instantie gold: de dirigent die als nationale held werd gevierd of de jonge Ameikaanse componist die met zijn muziek wist te choqueren.

Voorlopig tot slot: ik denk dat dit alles een politieke impact heeft die niet vergeten mag worden. Zou de "miskende kunstenaar" Adolf Hitler deze concerten bezocht hebben en welke invloed heeft dat op zijn visie op heldendom gebracht? Werd hij (en anderen) op de leegheid van het bestaan in Duitsland attent gemaakt, op de failliete boedel na het verdrag van Versailles. Zeker moet zijn dat Hitler vaak zijn kracht ontleende aan individuele figuren die hem als held voorkwamen.
De politieke instabiliteit, het gebrek aan kracht en macht?
Kan een heel volk op die manier gek worden gemaakt?

Lees in aflevering 2 hoe het Antheil verder verging!

Schrijver: Wim Brandse, 2 juni 2009


Geplaatst in de categorie: muziek

3.6 met 8 stemmen 253



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)