"Sturm und Drang' in de muziek 2

Hoewel de Mannheimer Schule meerdere componisten telt, is er slechts één persoon die tekent voor al die nieuwe muziek. Zijn naam is Johann Stamitz (1717-1757), een Tsjech, die al veel van zijn landgenoten naar Mannheim had zien vertrekken omdat het emplooi voor veel Boheemse en Moravische musici in eigen land steeds slechter werd.

Mannheim is in die dagen de illustere keurvorstelijke hoofdstad vn de Pfaltz, waar het hof beschikt over een kapel die na al die jaren van immigrerende musici niet minder dan vijfenvijftig leden telt. Dat is voor die tijd een meer dan vorstelijke bezetting, waardoor het verschijnsel orkest een heel ander aanzicht had gekregen.

Johann Stamitz, die in 1745 tot concertmeester werd benoemd, verandert het aanzien van het Mannheimer muziektoneel grondig. Zijn aandacht als concertleider gaat in het bijzonder uit naar een gelijkmatig tempo, een bezielde voordracht en naar homogeen samenspel.

De klarinet, zojuist uitgevonden, krijgt een plaats in het orkest. En zoals dat met nieuwe dingen gaat: de belangstelling voor het instrument is enorm. Klarinetoncerten verschijnen aan de lopende band. Ook Mozart leert het instrument in Mannheim kennen, en schrijft zijn prachtige klarinetconcert.
Het continuo verdwijnt geleidelijk uit het orkest. Hout- en koperblazers nemen geleidelijk de accoordische rol daarvan over.
Ook de stijl van componeren gaat een kentering vertonen en dat met vérstrekkende betekenis. Zonder twijfl verschijnt de Mannheimer Schule als bakermat van de gehele Weense klassieke periode.

Stamitz past voor het eerst in het orkest een gezamenlijk crescendo en decrescendo toe, bovendien propageert hij in zijn composities een meer contrastrijke expressiedynamiek, waarover zijn tijdgenoten laaiend enthousiast waren. Wat ook in zwang komt is de zogenoemde "paarsgewijze" bezetting van de blaasintrumenten. Daarmee wordt bedoeld dat alle blaasinstrumenten met twee vertegenwoordigers aanwezig zijn.

Ook de interne organisatie van het orkest krijgt een duidelijker werkbeeld waardoor de discipline groeit en een orkest een "organisatie op zich" wordt. Dit nieuwe orkestkrijgt nog iets dat vóór die tijd niet aanweig was. Zat de vroegere concertleider achtr het klavecimbel, nu staat hij op de bok ervoor en heet hij dirigent! Hem worden alle beslissingen op artistiek terrein toevertrouwd en hij is verantwoordelijke voor het artistieke niveau van de uitvoering.

In de ontwikkeling van de Symfonie heeft Stamitz belangrijke daden verricht. Het zijn vooral de meer ontspannen melodiek en thematiek, rechtstreeks ontsproten aan gemoedsstemmingen. Anderzijds is daar de ongecompliceerde aanbieding van de muziek als totaal, die ook in de doorwerking spontaan blijft klinken, helder en bevattelijk. Dat alles heeft zeker ook te makn met een groeiende instrumentale beheersing van de orkestleden. Er wordt gestudeerd om in ht orkest te mogen blijven!

Er ontstaan in die tijd ook nieuwe melodische figuren, de Seufzer(zuchtje), de Rakete en het Vögelchen. De Nieuwe Tijd waart rond en zet aan tot een heilzame vernieuwingsdrang.

De Mannheimer Schule is meer dan een modeverschijnsel. De invloed van deze groep componisten en de nieuwe muzieksociale verhoudingen is groot, vrnieuwend en vérstrekkend. Ze doet een type muziek geboren worden die inderdaad nieuw is en duidelijk breekt met de vroegere periode. Zo staat de Mannheimer Schule te boek: als een generatiecomponisten die hun muziek op levensechtheid en op emoties bouwden en daarmee de muziekgeschiedenis ondubbelzinnig voortgang gaven.