OVER HET VOORDEEL VAN DE TWIJFEL
Indertijd las ik ergens dat de Vaticaanse staatssecretaris Tarcisio Bertone van mening was dat de wereldwijde financiële crisis bewees dat de politiek “behoefte heeft aan een ethiek die geïnspireerd is door een ‘rationele godsdienst’ die het christendom is”. Daar moest ik wel om lachen. Het christendom (hier dus het rooms-katholicisme) een rationele godsdienst! En dat meent de op een na hoogste prelaat van een kerk met mirakelen, verschijningen, wenende Madonnabeelden, relikwieën, onfeilbaarheid, heiligverklaringen, zaligverklaringen enz. enz. Oké, het staat ieder vrij om wat dan ook te geloven. Maar noem het niet rationeel! En al helemaal niet als twijfel aan de leerstelligheden van die kerk excommunicatie betekent. Rationeel is, zegt mijn woordenboek, zakelijk verantwoord, weldoordacht en mag dus als zodanig altijd aan kritiek en twijfel onderworpen worden. Want menselijke bedenksels zijn nooit onfeilbaar en en godsdienstige dogma’s zijn menselijke bedenkselen.
Het wordt vaak als een teken van eenvoud en vroomheid beschouwd, als mensen bereid zijn hun verstand te onderwerpen aan wat hun als geloofswaarheden is aangereikt. Maar waarom zou gelovig denken beter zijn dan denkend geloven? Let wel: ik heb het hier niét over geloven als fundamenteel vertrouwen in goddelijke bemoeienis met de wereld of met iemands persoonlijke leven. Ik heb het niét over wat volgens de apostel Jacobus zuivere en vlekkeloze godsdienst is, namelijk “omzien naar wezen en weduwen en jezelf onbesmet van de wereld bewaren” – dus zeg maar: je medemens in nood hulp bieden en integer in het leven staan. Ik heb het uitslúitend over al die menselijke bedenkselen daaromhéén, over al die in de loop der eeuwen ontstane religieuze aangroeisels, vastgelegd in mythologische verhalen, overleveringen, tradities, dogma’s. Wie zich daaraan kritiekloos onderwerpt, onderwerpt zich aan het gezag van andermans denken. Waarom? Omdat het van eeuwen her stamt? Omdat er een machtige organisatie achter staat? Omdat het je met de paplepel is ingegeven? Omdat de groep waartoe je behoort er nu eenmaal zo over denkt? Of omdat je met hel en verdoemenis wordt bedreigt als je de juistheid ervan in twijfel trekt? Er is alle reden om huiverig te zijn voor een denken dat door een verabsoluteerd geloof wordt beheerst. De kerkelijke inquisitie uit vroeger tijden en het (moslim)fundamentalisme van vandaag laten zien tot welke afschuwelijke consequenties een blind en fanatiek geloof kan leiden: onderdrukking, terreur, moord en doodslag.
“Gij zult de Here uw God liefhebben met geheel uw hart, met geheel uw ziel en met geheel uw verstand”, lees ik in de evangeliën. Dus een geloof waarbij je je verstand op nul zet, deugt niet. Maar een kinderlijk geloof is toch juist zo echt? Ja, maar dan wel voor een kind! Kijk maar naar de context waarin Jezus kinderen aan volwassenen ten voorbeeld stelt. Het gaat om eenvoud en oprechtheid. Denkend geloven verdient de voorkeur boven gelovig denken, omdat ook geloof niet redeloos behoort te zijn.
Ooit zijn mensen, als zich van het eigen bestaan bewust geworden, reflexief denkende wezens op zoek gegaan naar oorsprong en zin van het bestaan van zichzelf en van alles wat hen omringt. Daarmee reikten zij naar wat hun tijd-ruimtelijke beperktheid oversteeg. Al denkend hebben zij vorm gegeven (de een zus, de ander zo) aan een geloof over oorsprong en bestemming, oorzaak en gevolg, middel en doel, spelers en spel, begin en einde, tijd en eeuwigheid, licht en duisternis, goed en kwaad, leven en dood, liefde en haat, hemel en hel, God en duivel. Wie zichzelf serieus rekenschap wil geven van de inhoud van zijn geloof, zal die geloofsinhoud telkens kritisch denkend onder de loep moeten nemen.
Kun je onnadenkend, op gezag van anderen, een geloof aanvaarden? Ja, dat kan. We zien het om ons heen. Maar zo’n geloof kan gemakkelijk verdampen als het naderhand alsnog door gerede twijfel wordt aangevochten. Kun je ook als nadenkend mens een geloof op gezag aanvaarden? Ook dat kan. Maar wie dat doet pleegt zelfbedrog en verdringt zijn diepste twijfels. Dat hou je op den duur niet vol.
Kerkelijke leidslieden zouden de leden van hun kerk of groep moeten prikkelen tot eigen meningsvorming in plaats van tot blinde en kritiekloze aanvaarding van de inzichten van anderen. Zij zouden hun moeten toeroepen: beste mensen, gun je geloof het voordeel van de twijfel! Misschien raakt het erdoor afgeslankt, maar dan blijft het tenminste levend, dan verandert het, dan wordt het volwassen!
Geplaatst in de categorie: religie
twijfel
198
Geef je reactie op deze inzending:
T.a.v. UFO's: er zijn zó veel goed gedocumenteerde rapporten over UFO's van de derde categorie (zie de classificatie van prof. Hynek) dat alleen een buitengewoon grote scepticus die níet als ruimtevaartuigen van een andere civilisatie zouden beschouwen.
Als je echter niet de moeite neemt om de literatuur hierover te lezen en te bestuderen, kun je die conclusies altijd op grond van een aantal bezwaren en vermeende contradicties terzijde schuiven.
Ik wijs geen verschijnselen af, ik wijs de interpretaties ervan af voor zover ze, zonder aantoonbare wetenschappelijke fundering, niet als veronderstellingen of geloof, maar als wetenschappelijk vaststaande feiten worden gepresenteerd.
Het spijt me dat ik het misverstand bij je heb gewekt dat ik het niet zo op het geloof heb. Ik heb bezwaar tegen geloof dat tot dogma’s is versteend. Ik heb bezwaar tegen geloof dat verabsoluteerd wordt alsof het wetenschap zou zijn. Wees zo goed en lees de tweede alinea van mijn beschouwing nog eens even door.