Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

WAARHEEN ZIJN WIJ ONDERWEG? (4)

Op zoek naar een antwoord op bovenstaande vraag hebben we vier subvragen gesteld. Vraag a (Zijn alle ontwikkelingen causaal bepaald?) kwam in het vorige artikel aan de orde. Dit vervolgartikel gaat over vraag b: “Hebben de ontwikkelingen een richting?” Nog wat nauwkeuriger geformuleerd: “Tenderen alle ontwikkelingen in hun onderlinge samenhang in een bepáálde richting?” Het woord "ontwikkelingen" heeft hier betrekking op het continue proces van veranderingen/bewegingen van zowel materiële als energetische aard.

Er is nog niet zo erg lang geleden een hele discussie gevoerd over het zogeheten Intelligent Design als aanvulling op of als alternatief voor de evolutietheorie. Aanhangers van het I.D.-idee menen dat tal van zaken in de natuur zo complex zijn dat hun ontstaan niet op toeval kan berusten. Daar hebben ze m.i. gelijk in, maar wie het toeval als verklaring verwerpt, hoeft de evolutietheorie niet af te zweren en te vervangen door een I.D. (mét uiteraard de aanname van een Designer). Alleen al het feit dat de evolutietheorie uitgaat van natuurlijke selectie, geeft aan dat zij de ontwikkelingen niet aan louter toeval toeschrijft. Ik ga daar nu niet dieper op in, maar vraag aandacht voor nog twee elementen die de gang van de evolutie bepalen.

A. DE RICHTING VAN OORZAAK NAAR GEVOLG
Vaststellen dat oorzakelijkheid een richtingscomponent is in de evolutie lijkt een wat flauwe, want al te voor de hand liggende constatering. Toch is ze niet zonder belang! Zonder een strenge samenhang tussen oorzaak en gevolg zou in principe iedere ontwikkeling zich op elk moment op autonome wijze in een x-aantal willekeurige richtingen kunnen voortzetten. Dan zou er sprake zijn van een toevallig universum met een toevallig verleden en een toevallige toekomst. Het causaliteitsbeginsel daarentegen sluit iedere toevalligheid uit en het feit dat het universum geen volstrekte chaos is, maar dat er continuïteit en samenhang in veranderingsprocessen valt waar te nemen, lijkt de juistheid daarvan te ondersteunen. Dat houdt natuurlijk niet in dat we de zaak ook mogen omkeren door te stellen dat causale wetmatigheid een toereikende verklaring vormt voor de wereld om ons heen. Door oorzakelijkheid sec had de wereld ook geheel onproductief kunnen zijn in het vormen van complexe structuren of zouden complexe structuren zowel kunnen zijn ontstaan als weer afgebroken. Een van de hoofdwetten van de thermodynamica stelt immers dat in een gesloten natuurkundig systeem de entropie, dus de wanorde, toeneemt en die toename is wel degelijk causaal bepaald. Er moet dus meer aan de hand zijn dan causaliteit alleen.

B. DE RICHTING VAN GESCHEIDENHEID NAAR VERENIGING
Als tweede richtingscomponent die aan de ontwikkeling van de materie stuur geeft in evolutionaire zin, zie ik die van gescheidenheid naar vereniging, van enkelvoudigheid naar samengesteldheid, van onafhankelijkheid naar onderlinge afhankelijkheid (interdependentie). Heel expliciet komt deze "gerichtheid" tot uitdrukking in het volgende citaat dat ik ontleen aan het boek "Evolutie en wijsbegeerte" van prof. dr. A.G.M. van Melsen:
"Geconstrueerde mechanismen kunnen slechts daarom menselijke doeleinden verwezenlijken, omdat de erin samengebrachte natuurdingen bepaalde activiteiten bezitten en deze activiteiten op een bepaalde afloop gerícht staan. (...) De eigenlijke finaliteit, die bij de verklaring van de evolutie aan de orde is, kan geen andere zijn dan de geríchtheid van de anorganische structuren, de levende te vormen."
Op dit laatste wees lang geleden al de Engelse biochemicus J.B.S. Haldane in zijn boek "The Inequality of Man". Hij schreef:
“Wij vinden geen enkel klaarblijkelijk spoor van denken noch leven in wat wij de materie noemen. Dientengevolge bestuderen wij die eigenschappen bij voorkeur daar waar zij duidelijk aan de dag treden. Indien evenwel de tegenwoordige gezichtspunten van de wetenschap juist zijn, kunnen wij verwachten dat wij ze uiteindelijk, althans in rudimentaire vorm, door het gehele heelal terugvinden."
En hij voegt daar nog aan toe:
"Wanneer de samenwerking van enige honderden miljarden cellen in de hersenen ons vermogen tot bewustzijn bewerkt, wordt het denkbeeld van een samenwerking van geheel de mensheid, of van een deel, welke leidt tot wat Comte het grote boven-menselijke Wezen genoemd heeft, aanmerkelijk meer aannemelijk.”

Samengevat: het ziet ernaar uit, dat de evolutie zich voltrekt door de wetmatigheid dat, vanaf de meest elementaire deeltjes van de materie tot en met de meest omvattende sociale verbanden in de menselijke samenleving, alles (met ups en downs, maar wel trendmatig) is gerícht op de vorming van steeds complexere gehelen die meer zijn dan de som van hun delen.

(Wordt vervolgd.)

Schrijver: H.P. Winkelman, 3 januari 2012


Geplaatst in de categorie: filosofie

3.2 met 4 stemmen 222



Er zijn 2 reacties op deze inzending:

Naam:
Piet Winkelman
Datum:
6 januari 2012
@ Maarten 05-01-2012
Ziehier een korte reactie erop.

- Determinisme impliceert inderdaad geen finaliteit. In deel 2 schreef ik dat het feit dat water door een oorzakelijk proces naar zee stroomt niet betekent niet dat dit water de zee als doel heeft.

- Nee, ik zie niets in een I.D. ter vervanging van de evolutietheorie. Het betekent een verwarrende vermenging van geloof en wetenschap. Maar mensen denken vaak dat evolutie betekent dat alles bij toeval is ontstaan. Dat is een misverstand! Daarom schreef ik: “wie het toeval als verklaring verwerpt, hoeft de evolutietheorie niet af te zweren en te vervangen door een I.D. (mét uiteraard de aanname van een Designer).”

- Ik ben inderdaad van mening dat de natuur (oftewel de evolutie) geneigd is tot vorming van gehelen die meer zijn dan de som van de delen of (korter gezegd) dat de evolutie zich kenmerkt door een synergisch effect. Zie Wikipedia: “synergie is een begrip dat een proces beschrijft waarbij het samengaan van delen meer oplevert dan de som der delen”. Ik bedoel daar niets bewústs mee. Zoals ik ook met oorzakelijkheid niet aan iets bewusts denk. Het is m.i. één van de factoren (of moet ik zeggen: een van de wetmatigheden?) die de gang van de evolutie bepalen, zoals ook natuurlijke selectie er een is. En inderdaad: het is een weg van vallen en opstaan. Wat niet wegneemt dat er door millennia van evolutie heen een duidelijke lijn zichtbaar is van eenvoudig naar complex, van delen naar gehelen, van verdeeldheid naar samenhang.
Naam:
Maarten
Datum:
5 januari 2012
Bijzonder interessant, erg boeiend. Ik kijk uit naar het slot.
Determinisme en finaliteit zijn volgens mij wel twee aparte zaken. Dat alles (praktisch) gedetermineerd is, betekent nog niet dat er sprake van fatalisme. (Of bedoelde je dat ook?) Daniel Dennet heeft hier nog een mooi stuk over geschreven. Ik vind jouw artikel wel van een zeer hoog niveau, als ik dat mag zeggen. Je hebt een goed beeld van de neurologische processen in combinatie met de filosofie van de vrije wil.

Ik moest wel heel even slikken toen je over Intelligent Design begon. Deze pseudowetenschap gaat grotendeels niet uit van wetenschappelijke principes maar maakt gebruik van theïstische argumenten.

- Onwetendheid in de wetenschap behoort de basis te zijn voor nieuw onderzoek, voor de formulering van testbare hypothesen, nieuwe experimenten. ID'ers zien in plaats daarvan in deze onwetendheid de plaats waar de ontwerper geïntroduceerd moet worden. Ontwerper is in de wetenschap een dooddoener: je kunt er niet mee experimenteren, je kunt er geen toetsbare hypothesen over opstellen, je komt niets te weten over de mechanismen of de mogelijkheden van die ontwerper, enzovoort. (Bron: Bart Klink www.deatheist.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=102:intelligent-design-is-geen-wetenschappelijk-alternatief&catid=2:artikelen&Itemid=3)

Wel zet ik een kanttekening bij je samenvatting onderaan je tekst. Je gebruikt wetmatigheid in dezelfde zin als evolutie. Je zegt dat evolutie is gericht op de vorming van een steeds complexer geheel. Hiermee suggereer je dat er sprake is van een bewuste samenwerking. Dat moet ik even laten bezinken hoor. Evolutie is in beginsel een reactie op een verandering in de gesteldheid van de omstandigheden, en ook al betreft het veelal levende organismen, het proces op zich is niet gespeend van enige intelligentie me dunkt. Tevens zijn er ook legio voorbeelden van flinke mislukkingen, wat niet duidt op een vorming van complexiteit. Hoewel daartegen weer beargumenteerd kan worden dat complexiteit niet garant staat voor perfectie. Ik kan jouw uitleg (nog) niet helemaal goed rijmen met dit basisbeginsel, maar wellicht moet ik nog even beter lezen. Joh, Piet, je hebt wel even wat geschreven hoor. Je laat m’n hersens kraken! Wordt vervolgd…

Met veel plezier gelezen.

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)