Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

WAARHEEN ZIJN WIJ ONDERWEG (6 / Slot)

In de voorafgaande beschouwingen heb ik een poging gedaan aannemelijk te maken dat alle ontwikkelingen op de wereld causaal bepaald zijn, dat ze een richting hebben en dat er een stuwende kracht in die richting werkt. Rest nog de vraag of nu ook valt in te schatten waarop die ontwikkelingen zullen (zouden kúnnen) uitlopen. Ik realiseer mij dat het een hachelijke onderneming is, te trachten op die vraag zelfs maar bij benadering een antwoord te vinden. Ten eerste is de veronderstelling dat de ontwikkelingen "ergens op zullen uitlopen" al speculatief. Ze suggereert namelijk dat er een eindpunt is en dat dan elke ontwikkeling en dus ook het leven, ophoudt. Dat is geen hoopvol vooruitzicht. In de tweede plaats zou het rijkelijk pretentieus zijn als ik me als een soort ziener zou opwerpen.

Ik wil proberen die klippen te omzeilen. Speculatie ga ik uit de weg door net als de weerman niets te voorspellen, maar alleen verwachtingen uit te spreken op grond van de richting waarin de evolutie zich (met vallen en opstaan) beweegt. Eigen pretentie vermijd ik door aan te sluiten bij de opvattingen van Teilhard de Chardin, die zijn opinie met betrekking tot de toekomst van de mens uiterst beknopt samenvatte in de volgende uitspraak:
"Wij zijn op weg naar een hogere toestand van algemeen bewustzijn, gebonden aan een opperste synthese van onze particuliere bewustzijns."(citaat uit "Het verschijnsel geest" – 1937)
In de mens is het leven op aarde in de loop van miljoenen jaren geëvolueerd tot een reflexief denkend, een zich van het eigen bestaan bewust wezen. De gedachtegang van Teilhard houdt in dat deze evolutie voortgaat. En wat valt daarvan dan te verwachten?

De individuele mens vormt een wonderbaarlijk complex wezen, samengesteld uit o.a. atomen, moleculen, organellen, cellen en organen. Elk niveau van complexiteit berust op georganiseerde samenwerking op de lagere niveaus en vormt op zijn beurt weer een bouwsteen voor het naast hogere niveau. Voor elk niveau geldt:
1. het geheel is het resultaat van samenwerkende delen;
2. die samenwerking stoelt op een adequaat systeem van coördinatie en onderlinge informatie-uitwisseling;
3. door de samenwerking is het geheel meer dan een optelsom van de delen (synergie).
Als zelfbewuste persoonlijkheid is de mens dus het resultaat van de (letterlijk!) ge-orgaan-iseerd samenwerkende delen op en tussen alle onderliggende niveaus.
Welnu, als in de evolutie elk niveau van bestaan voortkomt uit lagere niveaus én gericht is op de vorming van een hoger niveau, dan is de veronderstelling gewettigd dat dit ook geldt voor het mensniveau. Dat betekent een steeds hogere organisatiegraad en een dienovereenkomstige toename van complexiteit, resulterend in een mensheid die zichzelf van haar bestaan als zodánig bewust is en die in staat is als zodánig te handelen.

Is het door Teilhard veronderstelde evolutiepatroon in de geschiedenis van de aarde terug te vinden? Om het antwoord op die vraag te vinden, stellen we ons voor dat er een vanuit de ruimte opgenomen film bestaat die in enkele uren (dus uiterst versneld) vier en een half miljard jaar evolutie van de aarde en het aardse leven laat zien.
De eerste beelden tonen een levenloze planeet. Na verloop van tijd begint zich onbewust, vegetatief leven te ontwikkelen, leven dat zich gaandeweg uitbreidt, eerst in de oceanen en vervolgens ook op het vasteland. Gaandeweg ontwikkelt zich daaruit bewúst leven, aanvankelijk nog diffuus, maar steeds helderder wordend, hoger en hoger stijgend, tot het uitmondt in het zélfbewustzijn van de mens.

De film laat zien dat zich vervolgens een nieuw fenomeen voordoet: het leven op de planeet gaat zélf de evolutie beïnvloeden. Wat aanvankelijk onderworpen was aan blinde natuurwetmatigheden, wordt nu mede gestuurd, gereguleerd, vertraagd of versneld door de denkende bovenlaag van het leven zelf. Door die terugkoppeling krijgt de ontwikkeling een exponentiële versnelling. De filmopnamen vervullen ons met verbazing. Het lijkt wel alsof de planeet zintuigen en organen begint te ontwikkelen. Radar- en laserstralen tasten als voelsprieten de ruimte af, radiotelescopen luisteren naar signalen uit de omringende kosmos, sensors besnuffelen de atmosfeer, telescopen op bergtoppen en in satellieten kijken naar verre zonne- en melkwegstelsels, bemande en onbemande ruimtesondes reiken naar naburige planeten of verder. Tegelijkertijd zien we hoe op talloze plaatsen op aarde databestanden ontstaan die zich onderling gaan verbinden en hoe zich over het hele oppervlak van de planeet een elektronisch netwerk uitbreidt, vergelijkbaar met een web van zenuwen, zenuwknooppunten en zenuwbanen. Er kunnen zich nauwelijks nog geïsoleerde gebeurtenissen voordoen. Alles wordt overal waargenomen. Waar de aarde ook door gebeurtenissen wordt beroerd, onmiddellijk planten de signalen zich tot in de verste uithoeken voort.

Dit alles met verwondering ziende, kunnen we er nauwelijks meer omheen: de mensheid (of moet ik zeggen: de planeet Aarde?) is bezig met het ontwikkelen van een gigantisch superbrein. Zijn wij op weg naar (wat Teilhard de Chardin noemt) "een hogere toestand van algemeen bewustzijn"?

Ik sluit mijn ogen niet voor de harde en verontrustende werkelijkheid. De mensheid balanceert in onze dagen op de rand van de afgrond (zie ook Beschouwing 1149 – Brave new world). De toenemende onderlinge afhankelijkheid, complexiteit en instabiliteit van de samenleving doen de inwendige spanning in hoog tempo oplopen tot een kritische grenswaarde die beslissend zal zijn voor de toekomst: óf totale maatschappelijke ineenstorting óf transformatie naar een eenheid van hogere orde. De trendlijn van de evolutie wekt hoop en verwachting.

Schrijver: H.P. Winkelman, 7 januari 2012


Geplaatst in de categorie: filosofie

3.0 met 3 stemmen 150



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)