OVER EVOLUTIE VAN HET ZELFBEWUSTZIJN (1)

Evolutie kenmerkt zich niet door óntwikkeling (letterlijk: afrolling, dus vereenvoudiging van wat ingewikkeld was), maar juist door ínwikkeling (letterlijk: oprolling, dus complexer worden van wat relatief eenvoudig begon). De natuur neigt ertoe gehelen te vormen die meer zijn dan de som van hun samenstellende delen. Anders gezegd: de evolutie heeft een duidelijke richting: van gescheidenheid naar vereniging, waarbij (en dat is van cruciale betekenis) de verenigde gehelen steeds méér zijn dan de som van de delen (synergie!). Er vormen zich systemen ván systemen ("systeem" betekent immers: samenstel, en in het bijzonder: doelmatig geordend, samenhangend geheel). Elementaire deeltjes vormen atomen, atomen moleculen, moleculen organellen, organellen cellen, cellen organen, organen organismen, organismen organisaties.

Levende (open) systemen hebben een hoge vorm van organisatie, zijn voortdurend in beweging en tenderen naar een maximale complexiteit. In het algemeen geldt: hoe complexer een systeem wordt, des te instabieler. Als het systeem een kritische waarde bereikt van complexiteit/instabiliteit, dan (zo zegt de "theorie van dissipatieve structuren" van Nobelprijswinnaar scheikunde Ilya Prigogine) gebeurt één van beide: óf het systeem valt uiteen (einde verhaal!) óf de delen reorganiseren zich tot een nieuwe eenheid van hogere orde (transformatie!).

Dergelijke processen moeten zich dus hebben voorgedaan bij de grote evolutionaire doorbraken: het ontstaan van het leven in de materie, van bewustzijn in het leven en ook voorafgaande aan de doorbraak van het zelfbewustzijn (de personalisatie) in het bewustzijn. Naar analogie van deze ontwikkelingsgang valt aan te nemen dat zo'n proces ook noodzakelijk is voor de doorbraak naar een collectiéf menselijk zelfbewustzijn (supra-personalisatie). En het ziet ernaar uit dat dit proces ook inderdaad gaande is. De toenemende onderlinge afhankelijkheid, complexiteit en instabiliteit van de menselijke samenleving (o.a. door een mondiaal toenemende bevolkingsdruk met alle gevolgen van dien en door een niet eerder op deze schaal voorgekomen vermenging van rassen en culturen) doen de inwendige spanning oplopen tot een kritische grenswaarde. Te verwachten valt dus dat bij overschrijding daarvan de menselijke samenleving óf explodeert óf transformeert tot een eenheid van hogere orde.

Gesteld nu dat dit laatste gaat gebeuren – hetgeen mij in de lijn lijkt te liggen van een voortgaande evolutie – wat moeten we ons daarbij dan voorstellen? Moeten we aannemen dat zo'n uit de mensheid oprijzend collectief zelfbewustzijn ingewikkelder zal zijn en over meer (voor ons misschien zelfs onvoorstelbare) vermogens zal beschikken dan het individueel-menselijk bewustzijn? Geredeneerd vanuit wat kenmerkend is voor evolutionaire ontwikkeling, moet het antwoord op deze vraag wel bevestigend zijn. Een collectief zelfbewustzijn overstijgt het individuele zelfbewustzijn. We praten dus als het ware over een dimensie extra en die is voor ons weliswaar niet concreet voorstelbaar aangezien ze ons transcendeert, maar wel enigszins beredeneerbaar. In een vervolgartikel zal ik een summiere poging daartoe wagen.

bewustzijn evolutie evolutie synergie

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.3 met 11 stemmen 214