Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

OVER HOLISME EN TRANSFORMATIE

Wat me in publicaties over holisme opvalt, is dat ze nogal eens aan de essentie ervan voorbij gaan. Die essentie is namelijk niet dat het geheel meer is dan de som van de delen (synergie), maar is “de neiging van de natuur” om van op elkaar betrokken delen zulke meerwaardige gehelen te vormen. Juist die onderlinge aantrekkingskracht is m.i. essentieel voor het verschijnsel evolutie.*)

Het menselijk lichaam is opgebouwd uit atomen, die zich verbinden tot moleculen, die zich verbinden tot cellen, die zich verbinden tot organellen, die zich verbinden tot organen, die zich verbinden tot organismen, die zich verbinden tot sociale gemeenschappen. Hoe zou zónder die “neiging van de natuur” uit de immense warreling van krachtvelden bij de big bang ooit een universum hebben kunnen ontstaan waarin (om maar wat willekeurige schakels te noemen) van atomen tot mens, van mensen tot mensheid, van mensheid tot planeet, van planeten tot zonnestelsel, van zonnestelsels tot melkwegstelsel, van melkwegstelsels tot universum, alles met alles samenhangt en in ontwikkeling is tot steeds complexere gehelen?

Wat is de kracht die delen samenvoegt tot gehelen? Wat is het programma dat stuur geeft aan de samenwerking die delen tot gehelen vormt? Waar zal dat uiteindelijk toe leiden?

Ik heb natuurlijk niet de pretentie die vragen - die de diepste grond en zin van ons bestaan raken - te kunnen beantwoorden. Alleen religies hebben die pretentie, maar hun antwoorden zijn onderling tegenstrijdig. Het wonder wordt er niet kleiner door, eerder groter. Want de ontwikkeling is er en wij maken er deel van uit. Het bijzondere van de mens, als product van die ontwikkeling, is dat hij zich van zijn betrokkenheid daarin bewust kan worden en vervolgens die ontwikkeling ook bewust kan bevorderen of tegenwerken. Dat schept verantwoordelijkheid.

Als je jezelf en de samenleving waarvan je deel uitmaakt door de bril van het holisme bekijkt, doe je verrassende ontdekkingen. Je gaat vermoeden dat veel van wat er om je heen gebeurt, “gestuurd” wordt door die holistische “neiging” tot het vormen van complexere gehelen die de eenheden waaruit ze gevormd worden, overstijgen. Je constateert, dat het ontstaan van nieuwe, “hogere” gehelen een soort geboorteproces is, dat met weeën gepaard gaat. Je ziet het in de geschiedenis. Stamverbanden voegen zich aaneen tot volken, volken tot natiën en het gaat allemaal gepaard met bloed, strijd en tranen. Er worden tegenkrachten gemobiliseerd, er treden fricties en afstotingsverschijnselen op. Het samenvoegingsproces is een kritische periode. Soms mislukt het volkomen. De desintegratieve krachten hebben dan de overhand gekregen en het beoogde meerwaardige geheel wordt niet gerealiseerd of valt uiteen doordat de delen onvoldoende gehoor geven aan de oproep tot samenwerking en/of doordat er van het geheel een te zwakke (te weinig overtuigende en inspirerende) oproep tot samenwerking uitgaat. Maar alle mislukkingen ten spijt, ontstaan er steeds weer nieuwe en steeds complexere samenwerkingsverbanden. De neiging tot vorming van complexere gehelen zit in de delen “ingebakken”, is onweerstaanbaar.

Je kijkt vanuit het gezichtspunt van het holisme ook met andere ogen naar eigentijdse, wereldomspannende gebeurtenissen. Op een schaal als nooit tevoren worden volken, rassen en culturen in de smeltkroes geworpen. Je kunt dat simpel verklaren door allerlei incidentele oorzaken: armoede en honger dwingen mensen om daarheen te gaan waar rijkdom en overvloed heersen, industriële ontwikkelingen doen de vraag naar gastarbeiders ontstaan, moderne vervoermiddelen vergemakkelijken het reizen ook over grote afstanden, oorlogen, dictaturen, vervolgingen jagen mensen op uit hun eigen omgeving naar elders. Maar als je het geheel overziet, kun je je niet aan de indruk onttrekken, dat mensen en volken en rassen en culturen, vaak tegen wil en dank en ten koste van onnoemelijk veel leed, toch onweerstaanbaar de weg op worden gedreven naar een geïntegreerde mensheid.

Bekijk de toenemende verwarring (oorlogen, opstanden, terrorisme, anarchisme, economische crises) tezamen met de zich in toenemende versnelling ontwikkelende wetenschap en technologie annex steeds verfijndere informatie en communicatiesystemen, eens tegen de achtergrond van dit citaat (uit: Marilyn Ferguson - De Aquarius Samenzwering):
“Let op de paradox: hoe coherenter of complexer de verbindingen van een structuur zijn, hoe minder stabiel die structuur is. Een verhoogde coherentie betekent een verhoogde instabiliteit. Het is deze instabiliteit die de sleutel vormt tot transformatie. (...) De voortdurende beweging van energie in het systeem heeft fluctuaties tot gevolg: wanneer deze gering van omvang zijn, worden zij door het systeem gesmoord en slagen zij er niet in, de structuur ervan te wijzigen. Maar wanneer de fluctuaties een kritische omvang bereiken, “verstoren” zij het systeem. Zij verhogen het aantal nieuwe interacties binnen het systeem en brengen er een schok in teweeg. De elementen van het oude patroon komen op nieuwe manieren met elkaar in contact en leggen nieuwe verbindingen. De delen reorganiseren zich in een nieuwe eenheid. Het systeem bereikt een hogere orde.”

Wat hier beschreven wordt, is precies datgene wat er nú om ons heen gebeurt. We staan er zó dicht met onze neus bovenop dat we juist daardoor de draagwijdte ervan vaak niet of nauwelijks beseffen. We leven in een kritische periode: óf het systeem transformeert tot een hogere orde óf het blaast zichzelf op. Er is in elk geval een onomkeerbaar proces op gang gekomen. De oude situatie keert nooit terug.

*) De evolutie wordt m.i. in belangrijke mate door vier “actoren” aangestuurd, te weten door beweging, causaliteit, natuurlijke selectie en synergie.

Schrijver: H.P. Winkelman, 19 mei 2012


Geplaatst in de categorie: filosofie

3.5 met 10 stemmen 228



Er is 1 reactie op deze inzending:

Naam:
Hendrik Klaassens
Datum:
19 mei 2012
Email:
klaassens38zonnet.nl
Een uitstekende beschouwing, Winkelman; wat je ermee zeggen wilt, lijkt me glashelder. "We leven in een kritische periode: óf het systeem transformeert tot een hogere orde óf het blaast zichzelf op", schrijf je. Helemaal mee eens!

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)