OVER CREATIVITEIT

Creativiteit is voor veel mensen een woord met een aureooltje. Je hebt het of je hebt het niet – en maar betrekkelijk weinig mensen hebben het, denkt men dan. Het leidt tot het fnuikend misverstand als zou er maar een klein aantal creatieve beroepen bestaan; een misverstand dat beoefenaars van die beroepen wellicht zelf graag laten voortbestaan tot meerdere glorie van hun status.
Vergeet u het maar. Is iemand die zijn eigen werk of dat van een ander beter organiseert soms niet creatief? Is de correspondent die een overtuigende verkoopbrief schrijft niet creatief? En de vertegenwoordiger die nieuwe verkoopargumenten bedenkt? En de loodgieter die een lastig sanitair probleem weet op te lossen? En de wetenschapper die een nieuw geneesmiddel ontwikkelt? En de huisvrouw die nieuwe variaties in de maaltijden brengt?

Creativiteit – althans het vermogen ertoe – is een algemeen menselijke eigenschap. Je kunt hooguit zeggen dat de een er wat meer van gekregen heeft dan de ander, dat de een anders geaarde creativiteit bezit dan de ander, dat de een zijn creatieve gaven minder gebruikt dan de ander en dat de ene functie een meer uitgesproken beroep doet op creativiteit dan de andere. En dat is dan weer jammer voor die andere functie, want voor elk beroep dat vakkennis vereist is ook creativiteit noodzakelijk, wil men er het beste van maken.

Wat is creativiteit?
Daarover zijn al heel wat geleerde dingen gezegd. Maar waarom zouden we het ingewikkeld maken? U en ik weten best wat creativiteit is, al vinden we het misschien wat lastig er een nauwkeurige begripsomschrijving van te geven. Een paar voorbeelden van creativiteit noemde ik hierboven. Ze kunnen ongelimiteerd worden uitgebreid. Als ik zeg: creativiteit is scheppend vermogen, dan verplaats ik de moeilijkheid en probeer ik er toch weer iets heel bijzonders van te maken. En ja, eigenlijk ís creativiteit ook heel bijzonder, want hoewel het iets universeel menselijks is, is het tegelijkertijd iets uniek menselijks. Alleen de mens is in staat, de miljarden indrukken die hij sedert zijn geboorte dag in dag uit ontvangt en in evenveel geheimzinnige hersencellen opslaat, telkens weer opnieuw te groeperen tot telkens weer nieuwe patronen. Hij alleen is in staat, telkens weer verrassend nieuwe verbanden te leggen tussen al die verzamelde “kennisdeeltjes” en te ordenen wat schijnbaar onsamenhangend is.

Ordening, is dat eigenlijk niet meteen de essentie van creativiteit? Zo is de wereld gecreëerd: ordening van de chaos. Dat is de creativiteit van de organisator: tot organische samenhang en samenwerking brengen van wat verdeeld is, een gezamenlijke richting en doel geven aan wat anders elk zijn eigen weg zou gaan. Dat is de creativiteit ook van de kunstenaar, die woorden of lijnen of kleuren of klanken of materialen die elk voor zich uitdrukkingsloos zijn, weet te ordenen, te vormen, samen te brengen, richting te geven tot ze iets te zéggen hebben, tot ze ons ontroeren, beangstigen, verblijden of bedroeven.

Waarom creatief zijn?
Heeft het zin je druk te maken over de vraag of je wel creatief bent? Ik dacht van wel. Wilt u het materiële motief? Wel, de maatschappij heeft behoefte aan creatieve mensen en is bereid praktisch gerichte creativiteit te belonen omdat deze de basis van de vooruitgang vormt. Wie nadenkt over zijn werk en voortdurend wegen vindt het beter te doen, is daar dus ook zelf bij gebaat. Op den duur zéker! Carrière maken zonder op de een of andere manier creatief te zijn in je werk, is vrijwel onmogelijk.

Dat wat het materiële aspect betreft. Belangrijk, maar niet het belangrijkst. Ook al brengt het geen cent op, dan nog moeten we onze creatieve vermogens gebruiken en ontwikkelen. De beloning ligt dan in een ander vlak, maar is er niet minder werkelijk om. Creatief bezig zijn betekent, meer plezier in het werk hebben, meer voldoening ondervinden, vollediger als mens tot ontplooiing komen.

Hóé creatief zijn?
Nog zo’n vraag waarover een massa moeilijke dingen gezegd zijn. Ik zal niet proberen een beschrijving te geven van het creatieve proces. Maar een paar dingen komen toch, dacht ik, duidelijk naar voren. Creativiteit vraagt om een constructief kritische instelling tegenover het bestaande, vraagt om grenzeloze nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom en waartoe van de dingen. Maar vooral: wie creatief wil zijn, moet de moed hebben zichzelf voor een opgave te stellen, daar intensief mee bezig te zijn en dat vol te houden. Hij moet al zijn talenten, kennis en ervaring mobiliseren, ordenen en waar nodig aanvullen om er het gestelde probleem mee te lijf te gaan. Hij moet, kortom, de worsteling aandurven met een weerbarstige materie, waaruit deze ook moge bestaan.

Ik ben mij ervan bewust dat hiermee maar een fractie gezegd is van wat er over creativiteit – dat prachtige vermogen van de mens – te zeggen valt. De bedoeling van dit artikeltje was alleen, nog eens te onderstrepen dat creativiteit niet iets is van de enkeling. U en ik hébben het vermogen. De vraag is, wat we ermee doen.

creativiteit

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.5 met 11 stemmen 218