Één van de Poolse Rechtvaardigen onder de Volkeren

(voor Irena Sendler (1910 - 2008))

Je bent geboren als Irena Krzyzanowska op 15 februari 1910 in Otwock, nabij Warschau. Je vader was de arts Stanislaw Krzyzanowski en je moeder heette Janina. In februari 1917 overleed je vader door de tyfus, opgelopen door de behandeling van patiënten. Je moeder weigerde de financiële hulp van Joodse leiders voor jouw studie. Je studeerde Poolse literatuur aan de Universiteit van Warschau.

In 1931 trouwde je met Mieczyslaw Sendler. Voor de Tweede Wereldoorlog verhuisde je naar Warschau en werkte je voor Maatschappelijk Welzijn bij de gemeente. Je hielp Joodse families aan 3000 valse documenten. Hier stond de doodstraf op, ook voor het hele gezin, wat alleen in Polen gebeurde. Je schuilnaam was Jolanta en je werkte voor de Zegota, een ondergrondse organisatie van het Poolse verzet, die de Joodse mensen hielp onderduiken. Ze gaven voedsel, medicijnen, hulpgeld en identiteitsdocumenten.

Je beschikte als maatschappelijk werkster over een speciale vergunning om het Joodse getto van Warschau te controleren op tekenen van tyfus, want de Duitsers waren bang voor verspreiding. Terwijl je de sanitaire omstandigheden in het getto controleerde, smokkelde jij en je collega's baby's en kinderen, soms in ambulances en trams, soms verstopt in pakketten en koffers. De Joodse kinderen vonden onderdak bij Poolse gezinnen, het Warschau weeshuis van de Zusters van de Familie van Maria en in kleine kloosters.

Je werkte o.a. samen met de verzetsstrijdster/schrijfster Zofia Kossak-Szczucka en de moeder-overste van de Franciscanessen Matylda Getter. Jij was de inspiratie en de drijvende kracht voor het gehele netwerk, dat de 2500 Joodse kinderen heeft gered. Jij hebt persoonlijk zo'n 400 kinderen uit het getto gesmokkeld. Het doel was om de kinderen na de oorlog met hun familie te herenigen. In 1943 werd je door de Gestapo gearresteerd en zwaar mishandeld. Je werd op brute wijze geslagen, je voeten en je benen werden gebroken. Toch weigerde je je kameraden en de geredde kinderen te verraden, waardoor je ter dood veroordeeld werd. Zegota redde jouw leven door de bewakers op weg naar je executie om te kopen.

Je dook onder en je keerde onder een valse naam terug naar Warschau, waar je weer voor Zegota ging werken. Tijdens de Warschau-opstand was je verpleegster in een openbaar ziekenhuis, waar je vijf Joodse mensen verborg. Je bleef verpleegster tot de Duitsers Warschau verlieten, vanwege de naderende Sovjetsoldaten. Na de oorlog gaf je de namen en locaties van alle verborgen, Joodse kinderen aan je Zegota-collega Adolf Berman en zijn medewerkers op het Centraal Comité van de Poolse Joden, maar bijna alle ouders van deze kinderen waren vermoord in het vernietigingskamp Treblinka of ze waren verdwenen.

Je werd door de communistische, geheime politie op brute wijze ondervraagd, vanwege je relaties met de Poolse verzetsorganisatie. Als gevolg van deze wrede ondervragingen beviel je vroegtijdig van je zoon Andrzej, die dat niet overleefde. Je werd voor de sier lid van de communistische partij en in 1965 werd je door Yad Vashem erkend als één van de Poolse Rechtvaardigen onder de Volkeren. Van de Poolse regering mocht je niet naar Israël, maar in 1983 deed je dat op eigen houtje en nam je de prijs in ontvangst. Daarna was je lerares en adjunct-directrice in diverse, medische scholen in Warschau en je werkte voor de ministeries van Onderwijs en Volksgezondheid. Je hielp bij het organiseren van weeshuizen en opvangcentra voor kinderen en een centrum voor prostituées in Henryków. In 1967 was je pro-Israël, wat je macht verprutste. In 1980 werd je lid van de Solidariteitsbeweging en op 12 mei 2008 overleed je in Warschau, 98 jaar oud. Je bent begraven op de begraafplaats Powazki in de wijk Wola van Warschau.