Inloggen
voeg je dagcolumn toe

Dagcolumn

Onopgelost in broeierig Brabant

Het is zwoel op het benauwde af die zomeravond de 14e van de hooimaand juli. De prelaat rijdt over onverharde wegen in zijn sjees van het zilveren pastoorsfeest te Loon op Zand naar huize Gerra bij Haaren tussen Tilburg en Den Bosch terug.
‘Heer kunt u niet wat luchten, ik moet er zo van zuchten’ bidt hij, misschien ietwat oneerbiedig in zichzelf. Niets bevroedend van wat hem boven het hoofd hangt.

Hij stijgt uit en stapt op het bordes. Opent de deur en treedt door de vestibule met rechts de wachtkamer en links de kamer van huisknecht Jan van Veen. Passeert de gang en de niet vergrendelbare deur naar de trap. In die ruimte boven aan de trap hangt de sleutel. De laatste die gaat slapen sluit af. Meestal hijzelf. Afspraak is ook dat de sleutel daarna in het slot achter blijft. Niet omdat het 'privaat' zich beneden bevond, maar voor de veiligheid.

Men deed het nog in een nachtspiegel. Praktisch zonder licht en ijzingwekkend gekraak. Boven aangekomen ziet Mgr. Zwijsen - want hij is het - als altijd links de deuren naar de logeerkamer, Secretariaat, en een gastenverblijf. Aan de rechterkant de zoldertrap, zijn eigen slaapkamer, de huiskapel, en een kleine logeerkamer, later met nadruk vermeld als 'boven de knechtskamer'. Dus boven die van Jan van Veen.
Zwijsen werkt nog in zijn werkkamer op de begane grond voordat hij gaat slapen. Hij loopt te ijsberen, kan van de broeierigheid de slaap niet vatten. Tot rond één uur. En even later kwam ineens een harde knal.

Het onweerde echter niet want iedereen schrikt ervan wakker. Zijn twee dienstbodes van zolder en Secretaris Te Braake snellen toe en treffen hun bisschop ‘badend in zijn bloed’ bijgelicht door hun olielampen. Alleen Jan van Veen – die zien ze niet.

Willen ze echter naar beneden steekt de sleutel niet in de deur. Ze stampen net zo lang op de vloer van het logeerkamertje tot Jan wordt gewekt om de deur te ontsluiten – van de andere kant.

Later overdag zal de Bossche chirurgijn Decker de wond verder openen en, jawel, een kogel komt tevoorschijn. Zwijsen had ongelooflijk geluk zo blijkt. Hoe zwaar gewond ook en al duurde het een week voordat Decker na consult van Prof. Tilanus de kogel eruit durfde halen. Tweeënhalve duim lang en een duim breed. Een kleinere en de prelaat was dood geweest.

De patiënt herstelt snel.
Het onderzoek levert geen bruikbare sporen op:
‘Naar men vermoedt zou de dader zich in de kapel, grenzende aan de slaapkamer hebben verborgen en nà zijn euveldaad de trapdeur hebben ontsloten, en den trap afgaande deze deur aan de andere zijde op nachtslot hebben gedaan, om zich een veilige aftogt te verschaffen.'
Daarna zou hij de huisdeur met ketting en nachtslot, hebben geopend en op die wijze ontvlugt.’

Dan komen er nieuwe ontwikkelingen. De bisschop doet 17 augustus aangifte van diefstal van 6.000 gulden. Dat zou hij naar eigen zeggen al vastgesteld hebben 15 juli.
Waarom niet eerder aangegeven? Hij wijt het aan geheugenverlies.

Het mysterie wordt vergroot: Zwijsen zelf wijst plots Jan van Veen aan als verdachte. Naast zijn nachtelijk wegblijven zag men nu een motief en Jan werd opgepakt. Om op Oudejaarsavond te worden vrij gelaten. Er was geen schijn van bewijs. En Jan bekende niet en nooit.

Dit in het kort is wat wij nu weten van de aanslag op Joannes Zwijsen in de nacht van 14/15 juli 1863. Voor Tilburgers voor altijd pastoor van ’t Heike, op 28 augustus 1794 geboren in Kerkdriel, waar zijn vader molenaar was. Groot vriend van kloosterordes, Tilburg's armen en Koning Willem II. Die laatste vrindschap houdt verband met het 'herstel van de Roomse hiërarchie' in 1853. Onvergetelijk moment voor R.K. Nederland.

Velen waaronder ik danken hun geboortenaam 'Joannes' aan hem. Voordien was Zwijsen immers ‘Bisschop van Gerra’, een oeroud vacant bisdom in Egypte. Noodnaam voor een diocees dat pas sinds 1853 ‘Bisdom van Den Bosch’ mag heten. De man werd meteen aartsbisschop maar vestigde zich nooit te Utrecht.

Pas in 1864 verhuisde hij, maar naar Den Bosch toe.
1863 Jaar van Lincoln’s Proclamation. Van vrijlating onzer slaven. Toch deed dat er niet toe ter afleiding volgens Ed Schilders. Deze Tilburgse journalist heeft deze zo dramatisch veronachtzaamde misdaad voorbeeldig nageplozen. Er is ook naar de maatstaven van toen volstrekt onvoldoende onderzoek gepleegd zodat we met vele vragen blijven zitten. Dat neemt niet weg dat ook nu vrijwel niets nog is gedaan om deze misdaad op te lossen. Stel je voor: bijna dood zo’n groot man. Stel dat het Thorbecke of Abraham Kuyper was overkomen.

Ed Schilders noemt uit bronnen mogelijk persoonlijke naast politieke motieven. Zo had Zwijsen priesters boos uit hun ambt gezet en hij had conflicten met nuntius Vecchiotti. Spanningen tussen ultramontane en liberale katholieken zijn aangevoerd om de lauwheid van het onderzoek te verklaren.

Zijn weergave is gebaseerd op kritisch onderzoek van eerdere publicaties die naast de gegeven spoorbeperkingen het raadsel lang cultiveerden. In navolging van de bisschop zelf die eerst en vooral God dankte voor zijn wonderbaarlijke overleving.

Schilders vond - of in ieder geval: gebruikte - wel als eerste de anonieme brochure 'Moordaanslag op Zijne Doorluchtige Hoogheid(Z.D.H.) den aartsbisschop van Utrecht, op de 15den Julij 1863'. In 1863 uitgegeven bij J. Voltelen in Arnhem. Bij toeval uit de Bibliotheek der Capucijnen te Handel. Die brochure was voor Schilders aanleiding tot een eerste nieuwe hoogst boeiende reconstructie.

Volgens de brochure werd Zwijsen niet om 1 maar tussen 3 en 4 uur wakker met het ‘gevoel alsof hem eene rib werd gebroken, van knal of schot had hij niets gehoord; daarop was Z.D.H. opgestaan, doch moest wegens de hevige pijn de hand aan de lendenen houden, en bespeurde dat hij hevig bloedde. Hoewel met veel moeite rigtte hij zich naar de bel en keerde, na gescheld te hebben, met even veel inspanning weder terug.’

Roofmoord dus zou je zeggen. Kortom, er valt nog genoeg uit te zoeken. Wat zeg ik, in Engeland was deze zaak al lang uitgezocht. Morse had zijn kruispuzzels links laten liggen.
Wat ik graag onderzocht zou zien zijn de nooit gerechercheerde dames. Niet verdacht want vrouwen van hogere stand. Verarmde adel heeft het maar al te vaak gedaan!

Nu blijft Jan ook bij Schilders de klos. Al is het onder voorbehoud, het bevalt me niet.


* Citaten komen uit 'Het geheim van Huize Gerra' door Ed Schilders.


Zie ook: http://www.cubra.nl/edschildersgerra/welcome.htm

Schrijver: Jos Zuijderwijk, 8 augustus 2009


Geplaatst in de categorie: misdaad

3.2 met 6 stemmen 366



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)