De mecenas der Tachtigers

Willem Witsen studeerde op zijn zestiende aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten. Zijn ouders bezaten een landgoed, de Ewijckshoeve, tussen Bilthoven en Baarn. Hij tekende vooral graag met zwart krijt, zo portretteerde hij zeer treffend de diep-romantische dichter Willem Kloos. Ik mag mijzelf gelukkig prijzen dat ik dat kunstwerk en vele anderen van hem ooit in Amsterdam heb kunnen bewonderen. Hij was ook een begaafd etser. Hij was een zeer bescheiden persoonlijkheid, die zich niet snel liet zien, die niet pochte over zijn eigen kunstwerken. Paul Verlaine noemde hem een serieuze, geconcentreerde man. Ik denk dat maar weinigen weten dat Verlaine ons land bezocht heeft, maar de Tachtigers hebben dat wel voor elkaar gekregen, wat vooral de verdienste van Witsen was, in wiens atelier hij o.a. mocht verblijven. Hij speelde cello en hij was een verbeten schaker. Hij las alle Franse schrijvers van zijn tijd, was een rechtgeaarde bohemien, een mysterie voor zijn vrienden en zelfs zijn familie, rookte verfijnd zijn cigarillos, was een meesterlijk fotograaf, waardoor wij nog steeds kunnen genieten van zijn realistische kunstkiekjes. Met name de foto's van Verlaine zijn historisch gezien van onschatbare waarde. Hij werd beïnvloed door Breitner, Millet, Pissarro, Israëls, en Whistler. Hij stond midden in het literaire gebeuren van eind negentiende eeuw, want niet alleen in Frankrijk was het raak, ook in ons land, al wordt dat nog steeds te weinig beseft. Zover zijn we niet van Parijs verwijderd. Hij leerde het fotograferen van Breitner, die vooral naaktmodellen kiekte om er daarna schilderijen van te maken. In Londen versomberde het werk van Witsen, hij verbleef er met Kloos, de Hollandse Verlaine en Rimbaud, zonder min te doen. Ons land mag dan klein zijn, dat wil niet zeggen dat het geen grote geesten heeft opgeleverd, kan opleveren. Rembrandt is ook wereldwijd nageaapt. Witsen hield zich slim wat vaag afzijdig, maar hij was wel degelijk de begaafde man, die alles op de rails hield, hij trakteerde de armoedige dichters op stevige neuten, nodigde hen uit op het ouderlijk landgoed en verzorgde hun maaltijden. Al waren zijn engelenvleugels niet voor het oog zichtbaar, ze waren er wel degelijk. Hij was echt uit het juiste hout gesneden, hij had een gouden hart en een feilloos instinct. Of bepaalde foto's van Breitner of van Witsen zijn, is soms moeilijk vast te stellen. Feit is wel dat hij Kloos vele malen treffend heeft vastgelegd. Als boezemvrienden was dat natuurlijk logisch. In 1889 heeft zijn zus Anna zichzelf verdronken in de vijver achter de Ewijckshoeve, hij zweeg lange tijd in alle toonaarden. Een jaar later maakte Jessurun de Mesquita, collega-fotograaf, een einde aan zijn leven. Het ging fataal bergafwaarts met Kloos, die niet zoals de reus Boeken opgewassen was tegen de grote hoeveelheden sterke drank en bovendien een geestesziekte had te verbergen met zijn drankverdoving. Witsen was de trouwste vriend van Kloos, bleef hem nabij tijdens zijn opnames en daaromheen. Kloos had Korsakov en paranoïde waanvoorstellingen, uitwassen van zijn schizofrenie, wat maar niemand durfde te benoemen, omdat ze hem teveel liefhadden en eerden. Op zijn veertigste trouwde hij met Jeanne Reyneke, waarna hij als een zombie uitdoofde. Ook Witsen kreeg minder grip op de zaak en ondanks zijn fotografische verbeteringen roeide hij zo snel als hij kon naar de publieke vergetelheid. In 1897 nam Rachel Mendez da Costa, de vrouw van Arnold Aletrino, dodelijke cyaankali tot zich, 32 jaar. Collega-arts Van Eeden troostte hem tevergeefs, want hij ging ten onder aan zijn morfine-verslaving. Hij verdoezelde zijn homo-seksualiteit, evenals Kloos, die verliefd was geweest op Jaques Perk en Albert Verwey. Die afgesnoerde waarheden hebben wel meerdere mensenlevens verpest. Het ongeluk achtervolgde wel meerdere Tachtigers, de hoogtepunten eindigden veel eerder dan verwacht, de nieuwe eeuw deed het oude vuur uitdoven, het leek wel een onvoorstelbare droom geweest, waarin Witsen de dromenvanger is geweest en zoveel mogelijk de tijdgeest heeft vastgelegd. Niet zomaar, maar met waarlijk artistieke hoogbegaafdheid. Ik maakte in mijn tienerjaren al kennis met de Tachtigers en later met de foto's van Witsen, waar ik volkomen lyrisch van werd, eindelijk beelden erbij, hoogstwaarschijnlijk zal ik ooit in het bejaardentehuis nog steeds verrukt zijn over zijn artistieke en humane inzet, want mijn intense liefde voor de Tachtigers en hun vrouwen en modellen is een ingebakken obsessie, die nooit overgaat. Wat dat betreft ben ik net zo bezeten als Witsen, heb ik ook zo dolgraag subjectief van het literatuurfeest deel uitgemaakt.

Willem Witsen De mec De mecenas der Tacht

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

4.5 met 2 stemmen 122