Inloggen
voeg je verhaal toe

Verhalen

Zondebesef en schuldgevoel

Artikel 10 van de Apostolische geloofsbelijdenis heeft betrekking op de "vergeving der zonden". Zondebesef en schuldgevoel plegen hand in hand te gaan. Maar wat houden die begrippen in? Zonde jegens wie? Schuld wegens wat? Wie vergeeft?
Zonde is, zegt mijn woordenboek, iedere vrijwillige overtreding van goddelijke of zedelijke wetten. Let op het woord "vrijwillige". Zonde vooronderstelt schuld, schuld vooronderstelt verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheid vooronderstelt keuzevrijheid oftewel "vrije wil". Zonder vrije wil kan er moeilijk sprake zijn van zonde en schuld. Als de kat op een onbewaakt moment de kanarie pakt, kunnen we hem dat niet als "zonde" aanrekenen.

De mens die zich realiseert betrokken te zijn bij de realisatie van zijn eigen lotsbestemming en die van de wereld, beseft dat hij (evenals de wereld om hem heen) "tot de orde wordt geroepen". Hij heeft met de rest van de natuur gemeenschappelijk dat hij weerbarstig is: de wet van de traagheid verzet zich tegen verandering, tegen een voortschrijdend ordeningsproces als noodzakelijke voorwaarde voor verdere evolutie. Maar de mens onderscheidt zich van de hem omringende wereld doordat hij zich van zijn verzet bewúst kan worden en dat verzet daardoor als schuld kan ervaren. Dat hij zijn verzet als schuld ervaart, betekent evenwel nog niet dat hij ook in objectieve zin schuldig ís. Schuld als objectief gegeven vooronderstelt, zoals gezegd, vrije wil.

Vrije wil? Hebt u er dan uit vrije wil voor gekozen als mens ter wereld te komen? Hebt u uw genetische structuur gekozen? Uw karakter en aanleg? Uw verstandelijke vermogens? Uw emotionele intelligentie? Uw lichamelijke en geestelijke gezondheid? Uw omstandigheden? Dat hebt u allemaal in vrijheid zo gewild?
Maar zo niet, hoe zou u dan wél voluit verantwoordelijk kunnen zijn voor de hoedánigheid van uw bestaan, voor uw goede en slechte eigenschappen en voor uw daarmee samenhangende gedrag? U hebt uzelf toch niet gemaakt, noch zelf kunnen beslissen om te zijn zoals u bent?

Nee, maar - zal iemand tegenwerpen – je bent natuurlijk wel voor je eigen bestaan verantwoordelijk gewórden, toen je je leven bewust accepteerde. Maar zo'n uitspraak gaat uit van de veronderstelling dat een mens vrij zou zijn om te kiezen wel of niet voort te bestaan. Dat lijkt op z'n minst twijfelachtig. Als een mens geen wezenlijk vrije wil heeft, kan hij ook niet in vrijheid tot zijn zelfvernietiging besluiten. Of meent u werkelijk dat u vrij bent (en dus het vermogen bezit) om op dit moment in uzelf de oprechte wil te wekken om uw leven te beëindigen? Nee natuurlijk, evenmin als iemand die een eind aan zijn leven wil maken, die wil naar believen kan veranderen in de wil om voort te leven.

Dat er in objectieve zin geen sprake van schuld is, houdt, zoals gezegd, niet in dat er dan ook geen schuld zou kunnen bestaan als súbjectieve ervaring. Ook als de mens niet over een vrije wil beschikt, doet dat niets af van zijn ingeboren, want voor zijn functioneren noodzakelijke gevóél van vrijheid en verantwoordelijkheid. Daardoor staat het ontbreken van objectieve schuld een subjectief zonde- en schuldgevoel niet in de weg. Juist doordát ik mij tot op zekere hoogte vrij voel in mijn denken en handelen, voel ik mij ook schuldig wanneer ik die vermeende vrijheid gebruik op een manier die indruist tegen de normen die mijn geweten mij oplegt; normen die – voor zover niet universeel menselijk – mij zijn ingeprent door opvoeding en ervaring.
Maar we gaan terug naar de vragen waarmee we begonnen.

Zonde en schuld wegens wát?
Wegens verzet tegen het voortgaande ordeningsproces dus. Nauwkeuriger uitgedrukt: wegens het verzaken van de liefde als de hoogste en meest fundamentele creatieve (ordenende) en samenbindende kracht. Alles wat als zonde ervaren wordt, is dáártoe te herleiden en wat er niet toe te herleiden valt, is geen zonde.
Jezus sprak: "Gij zult de Here, uw God, liefhebben met geheel uw hart en met geheel uw ziel en met geheel uw verstand. Dit is het grote en eerste gebod. Het tweede, daaraan gelijk, is: gij zult uw naaste liefhebben als uzelf."
God liefhebben is ten diepste de Liefde liefhebben, want (zegt de apostel Johannes): God ís liefde. Verzet tegen ordening of verzet tegen het liefdegebod: het gaat in wezen om hetzelfde. Het betekent kiezen voor wat tegen het scheppingsproces ingaat, kiezen voor chaos, verdeeldheid, haat, dood, ontbinding en tégen heelmaking (heil), tegen samenwerking en synergie, tegen het leven, tegen de Liefde als fundamentele drijvende kracht achter de vorming van een gemeenschap van mensen, een waarachtige mensheid.

Zonde en schuld jegens wié?
Zonde tegen het liefdegebod geeft (zoals gezegd: in subjectieve zin) schuld jegens God en jegens de medemens. Die zonde betekent immers verzet tegen de liefde en daarmee tegen de ontwikkelingsgang naar een betere wereld. Dat geeft niet alleen schuld(besef) jegens de medemensen van nu, maar ook jegens mensen van de nabije en verre toekomst, een toekomst die zich uitstrekt tot wat Teilhard de Chardin het punt Omega noemde, als de Liefde alles zal zijn en in allen.

Wié vergeeft?
Als het wezen van de zonde schuilt in het verzaken van de liefde dan ligt het voor de hand dat ook de vergeving niet buiten de liefde om verkregen wordt. Vandaar dat een christen "gelooft" in Jezus Christus als de personificatie in de mensheid van de Liefde met een hoofdletter. Dat betekent dat hij in zijn voetsporen wil gaan. Zulk geloven is dan ook niet iets van het hoofd alleen. Het is van een existentiële orde. Het legt beslag op iemands leven, bepaalt zijn doen en laten, verandert hem wezenlijk. De klassieke, maar veelzeggende term daarvoor is "bekering". U mag het ook "transformatie" noemen. In de toewending tot liefde en licht worden haat en duisternis overwonnen. De zonde is "vergeven". De zondaar is met God (met de Liefde) verzoend.

Schrijver: N. Wamelink, 21 januari 2005


Geplaatst in de categorie: religie

3.6 met 17 stemmen 1.089



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)