Gustav Mahlers "Das Lied von der Erde" (!)

Een van de moeilijkst toegankelijke werken uit de muziekgeschiedenis is wel "Das lied von der Erde', ontstaan in 1908. Althans, zo staat Mahlers werk te boek, maar ik waag het te betwijfelen.
Mahlers compositie is een stuk over het leven zelf en wie zou dat niet herkennen? De één vertelt het wat diepzinniger of speelser dan de ander, toegegeven, maar zodra zo'n stuk dan om die reden aan populariteit inboet is dat te betreuren. Bovendien is er bijna geen mooier voorbeeld te bedenken dan dit, geboren als het is tussen Freud en Jung, die zich nog weleens bezig hielden met zingeving van het leven en alles wat daarmee verband houdt. Daarom een vurig pleidooi voor dit stuk, "een symfonie voor tenor, alt en orkest". Het instrumentale gedeelte is echter oneindig veel meer dan slechts begeleiding en het vocale gedeelte is veel minder of meer dan een gedicht.
De solostem is een bij uitstek lyrische uiting die door het orkest wordt onderlijnd, wordt aangevuld en verfraaid. Anderzijds wordt het orkest vaak de lyrische stemvoerder en heeft daarin een verklarende rol in zich. Maar zonder uitzondering versterkt de muziek de stemming en de uitbeelding van de gedichten, poëzie waarvan een krachtige helderheid en een intense expresie uitgaat.

De gedichten zijn geladen met Oosters symbolisme en spreken over de zin van het bestaan. Gustav Mahlers filosofie over leven en dood is die van Senancour, wiens beroemde roman "Obermann" Mahler zeker bekend zal zijn geweest. In "Obermann" schrijft Senancour over zijn gang door het leven
met een duidelijke benadrukking van de ontgoochelingen en teleurstelingen die zich in een noodlottige regelmaat aan hem hebben gemanifesteerd. In Mahlers "Lied von der Erde" horen we Senancourts verre stem: "gevoeligheid kan niet door woorden worden uitgedrukt, noch het geluk en onze strijd in de jaren van onze ijdelheid. Laten wij, waar wij ook gaan in het leven, ons bewust zijn van de grotere Natuur die groter is dan wij zelf zijn en die ons altijd doordringt".

Mahlers melancholieke aard heeft het mogelijk gemaakt dat de componist van "Das Lied von der Erde" zichzelf wijdde tot voorwerp van het lijden: de pijn van de melancholie, de gepassioneerde protesten tegen de vluhtigheid van het mysterie dat Leven heet, krijgen in deze muziek op indrukwekkende wije gstalte.
"Das Lied von der Erde" is vol van schrijnende nostalgie en spijt over hetgeen geweest is en nooit terug zal komen. Hetgeen Mahler in zijn werk uitdrukt is het volstrekt unieke en eenmalige van geluk dat zich in de ervaringssfeer van toen nooit meer zal herhalen.

De laatste maten van "Das Lied von der Erde", wanneer de alt haar murmelende en eeuwig herhaalde woorden "Ewig, ewig, ewig" laat horen, zijn in dit veband zinnebeeldig voor wat Mahler bedoelt. Mahler betrekt deze gedachte op zijn eigen leven. Dat doet denken aan het grafschrift dat Senancour voor zichzelf had opgesteld: "Eeuwig zal mijn tehuis zijn".

Mahlers intieme vriend Raul Stefan vertelt dat Mahler in dit werk op een haast profetische manier afscheid van zijn eigen leven neemt en zijn blik richt op een andere toekomst: die van de droom en het mysterie. Dit biedt ons, 21ste eeuwse generatie, een prachtig inzicht in de tijd waarin Mahler leefde en dat ook tot uitdrukking werd gebracht.

In "Das Lied von der Erde" toont Mahler ons een beeld van introspectie en van de vluchtigheid van geluk.

(deel 2 volgt)