Tijd is een verzamelwoord
Geologie probeert vat te krijgen op processen die naar de tijd gemeten zich zo langzaam voltrekken, dat ze moeilijk te voorspellen zijn. Gelukkig hebben we een natuurlijk laboratorium dat al viereneenhalf miljard jaar bestaat, waarin we in elk geval een indruk kunnen krijgen van deze processen.
Biologie (evolutie) probeert vat te krijgen op processen die het hele organische bestaan beïnvloeden en veranderen. Ook deze tijd is gemeten naar menselijke maatstaven moeilijk te vatten. Voor het organische leven, dat weten we uit de studie van de evolutie, komen geologische veranderingen weliswaar langzaam, maar toch zo onafwendbaar, dat ze het organische leven volkomen kunnen veranderen. En op bacterieelniveau voltrekken de veranderingen zich zo snel, dat er in dagen tijd een volkomen nieuwe situatie kan ontstaan waardoor van een geheel ander evenwicht van levende soorten sprake is.
Chemie probeert vat te krijgen op processen die de mogelijke wisselwerkingen van materie beïnvloeden. Deze wisselwerkingen creëren een stabiele wereld van materie.
Natuurkunde probeert vat te krijgen op processen die exact te beschrijven zijn.
Maar ook op processen die onvoorstelbaar zijn, omdat ze onder normale omstandigheden, zoals atmosferische temperaturen, drukken en ons aardse gravitatieveld, niet voorkomen. Daarom wordt in de natuurkunde gezocht naar de structuur van materie en de wetten die materie maken onafhankelijk van de omstandigheden die we gewend zijn.
In die zin raken schei- en natuurkunde elkaar. Laboratoria en deeltjesversnellers zijn de werkplekken waar chemici en natuurkundigen zich ophouden.
Van boevenstaande disciplines worden natuur- en scheikunde als de meest exacte wetenschappen beschouwd.
Biologie en geologie worden min of meer afgeleid uit de exacte wetenschappen.
De exactheid verdwijnt uit de wetenschappen, zodra de processen zich minder voorspelbaar gedragen. Politiek, psychologie en filosofie zijn disciplines die op universiteiten onderwezen worden. Ze komen heel dicht bij de maatschappij, de werkelijkheid die zich grillig en onvoorspelbaar gedraagt. Hoewel er mensen zijn afgestudeerd in de psychologie, de politicologie en filosofie, dragen deze disciplines slechts een beperkt inzicht in zich, want de maatschappij blijft voor een groot deel onvoorspelbaar. Goeroes worden geraadpleegd waar we ons geld op moeten zetten, met statistiek en kansrekening proberen mensen vat te krijgen op de grilligheid van het maatschappelijke bestaan. Dat woorden als kans en toeval, noodlot en bestemming bestaan geven het inexacte gehalte weer van deze disciplines.
De serieuze wetenschappen verlatend, komen we bij de hypothese vorming, speculatie en verbeelding. Kunst, esoterie en religie vinden hier hun domein. Geloof en overtuiging zijn op een andere manier met de toekomst bezig. Op een bepaalde manier proberen ze ook wetten en causaliteit te volgen. Alleen staan de consequenties niet los van ons eigen gedrag. Moraliserende invloeden doen hun intrede. Zo komen we hier ook wetenschapsgeloof tegen, dat zegt zich op harde data te baseren en te weten welk gedrag het op aarde zijn in de toekomst ondraaglijk maakt omdat het te warm of te koud, te nat of te droog wordt.
Kunst probeert vorm te geven aan minder tastbare dingen. De tastbaarheid in de kunst is verder te zoeken dan in religie en het wetenschapsgeloof. Kunst is ook hierom moeilijk vatbaar, omdat ze heel sterk individueel gekleurd is. Een juiste innerlijke wet kan zo subjectief uitgedrukt worden, dat de algemene geldigheid er niet uit blijkt. Volkomen begrijpelijk wordt dan geconcludeerd dat een waarneming subjectief is, terwijl dezelfde waarneming ook voor een ander individu geldt.
De exactheid lijkt iets te maken hebben met de tijdsschaal van het proces waarover iets gezegd wordt.
De geologische tijdschaal is erg traag vergeleken met onze menselijke tijd. De processen die daar spelen zien wij vertaald in de structuur van de aardkorst, de plek waar vulkanisme sterk is, waar talrijke aardbevingen zijn. Het is bekend waar veel aardbevingen zijn, maar tijdstip en plaats exact voorspellen, is niet mogelijk. Misschien wel omdat de processen te langzaam zijn. Er was een periode in de geschiedenis dat men dacht dat de aarde een stabiele structuur was.
Bij evolutie van het leven kan het proces van verandering of niet gezien worden door traagheid, of door snelheid. Bacteriën worden resistent binnen een bepaald aantal generaties, en in maanden tijd hebben bij bacteriën (micro-organismen) al veel generatiewisselingen plaatsgevonden. Bij grotere levende wezens wisselen generaties minder snel en navenant vertraagd de snelheid van evolutie. Achteraf kan evolutie vrij goed in kaart gebracht worden, maar om te voorspellen welke kant de evolutie op gaat is moeilijk. Hoewel het uitsterven van bepaalde dieren onafwendbaar op ons dreigt af te komen.
Processen die op onze eigen tijdschaal plaatsvinden, kunnen veelal exact beschreven worden. Hier zijn de wetmatigheden van kracht, waarop een differentiaalvergelijking losgelaten kan worden: bijvoorbeeld radioactief verval, de bewegingswetten en chemische omzettingen. Maar bij de elementaire deeltjes wordt de wetmatigheid alweer minder duidelijk, zodat statistische beschrijvingen noodzakelijk worden en alleen de waarschijnlijkheidsverdeling van de toestand van een kwantumsysteem beschreven kan worden.
Hetzelfde geldt voor maatschappelijke processen, die zich moeilijk laten voorspellen. Enerzijds veranderen invloeden, anderzijds kennen we de toekomst niet. De toekomst van een systeem begint in het verleden, als veranderingen langzaam gaan kan de toekomst wellicht voorzien worden, maar in de dynamiek van onze tijd, zijn de causale verbanden wellicht te snel en te gelijktijdig om ze exact te beschrijven. Achteraf is het verband tussen oorzaak en gevolg te herleiden, een onderzoeksgebied waar de geschiedschrijving zich mee bezig houdt.
Van kunst wordt gezegd dat ze haar tijd vooruit is. Kunst die vandaag gemaakt wordt, kan vaak pas ten volle omvat worden, als ze ingehaald is door andere ‘hedendaagse’ kunst. Veel kunstenaars hebben helaas nooit mogen meemaken hoe groot de kunstwerken zijn die ze creëerden. Kunstwerken ontstaan in een heden, maar de uitwerking moet dan nog plaatsvinden. Hetzelfde is zichtbaar bij nieuwe ontdekkingen in de wetenschap, waar de uitwerking pas volledig wordt als de ontdekkingen hun beslag krijgen in technische toepassingen.
Tijd is een verzamelwoord. Met dat woord worden verschillende dingen bedoeld. In het dagelijkse gebruik is de tijd iets wat met een klok gemeten wordt, maar tijd is eigenlijk een maat voor verandering. Daarom is de geologische tijdschaal onvoorstelbaar en herkennen we kwantumdeeltjes alleen aan de sporen die ze nalaten.
Biografie van deze schrijverGeplaatst in de categorie: tijd
Wetenschap
350
Geef je reactie op deze inzending: