Hella Haasse – Maanlicht

Elke schrijver heeft er wel eens mee te maken: je hebt een verhaal of artikel geschreven waar je erg tevreden over bent. Toch is het voor je gevoel niet helemaal af. Eigenlijk zou je het nog wat bij moeten schaven. Om de een of andere reden kom je daar gewoon niet toe. Je legt het weg in een la, tussen een stapel oude boeken of in een groezelig mapje. Maanden later schiet je opeens te binnen dat je het geschreven had. Met het zweet onder de oksels haal je al je boeken uit de kast. Je doorzoekt de laden van je bureau en zet je hele kamer op de kop - maar het is verdorie weg. Verdwenen. Opgelost in het niets. Maanden later herhaal je die hele operatie, maar opnieuw zonder resultaat. Een gevoel van doffe berusting maakt zich op den duur van je meester, een subtiel rouwproces, af en toe nog vermengd met een sprankje hoop.

Zo ongeveer moet het Hella Haasse zijn vergaan toen ze zocht naar een witte map met verhalen die ze ooit nog wilde uitgeven. Enkele jaren voor haar dood begon ze er over, maar nooit slaagde ze erin die teksten te vinden. Pas na haar dood kwamen enkele verhalen te voorschijn. Niet in een witte map, maar in allerlei laden en kasten. Sommige van die teksten bevatten doorhalingen en correcties. Twee ervan waren al eerder gepubliceerd, maar ze heeft ze later aangepast. Gelukkig heeft men besloten er een bundel van samen te stellen, want ze zijn beslist de moeite waard.

Wat mij in deze bundel vooral aantrok was de wervende tekst in de advertenties: het zou gaan om ‘duistere, geheimzinnige gebeurtenissen en onverklaarbare verschijningen’. Nieuwsgierig begon ik er daarom in te lezen. Ik moet bekennen dat de inhoud mij niet tegenviel. Deze verhalen, geschreven tussen (waarschijnlijk) 1938 en 1950, hebben allemaal als rode draad dat er een verbinding is tussen de materiële wereld en een ander bestaansniveau, die zich ófwel in een andere tijd, ófwel buiten alle tijd en ruimte lijkt te bevinden.

In het eerste verhaal verliest een vrijgezelle man, die bij een bank werkt en een eentonig leven leidt, alle houvast als hij ’s avonds laat de stad in gaat en allerlei kroegen bezoekt. In een uitgestorven steeg kijkt hij om zich heen. Opeens krijgt hij daarbij het gevoel dat de wereld, die hij ziet, beangstigend en onwerkelijk is. Daarop wordt hij aangesproken door een vreemdeling die hem desondanks bekend voorkomt; het lijkt wel een dubbelganger van hemzelf. Deze neemt hem mee naar een danszaal, waar de werkelijkheid steeds groteskere vormen begint aan te nemen. Op den duur wordt hij door de man meegenomen naar een grot, waar de dansmuziek vandaan komt. De musici blijken duivelse monsters te zijn; de wereld als geheel ervaart hij als ‘een demonisch dansfeest’. ’s Anderendaags vlucht hij daarom naar een verlaten eiland, waar hij zijn verhaal vertelt aan iemand die het eiland op doorreis aandoet.

Het verhaal ‘Maanlicht’ is beslist het beste van deze bundel. De hoofdpersoon hierin verblijft een paar dagen in een royaal Amsterdams grachtenpand. Dit zestiende-eeuwse optrekje doet in het begin heel aangenaam en verstild aan. Die stilte wordt op den duur beklemmend als er boven in het huis het gehuil weerklinkt van een grote hond, die ook op een muur is afgebeeld. Plotseling verandert het perspectief en beleeft de hoofdpersoon gebeurtenissen uit de 16e eeuw, waarbij een agressieve hond door zijn baas wordt doodgeschoten.

Hetzelfde motief – een afbeelding die als een soort toegangspoort naar een andere werkelijkheid fungeert – kom je tegen in het derde verhaal ‘Landschap in olieverf’. Een vrouw, die samen met haar man bij haar schoonmoeder is ingetrokken, raakt gefascineerd door een schilderij en stapt op den duur door het doek het schilderij binnen. Vaag is ze zich dan nog van de gewone wereld bewust.

Het laatste verhaal “Caulder Hall” vond ik minder geslaagd omdat het wel heel onwaarschijnlijk is. Een eenzame Nederlandse dame logeert een paar dagen in een afgelegen landhuis in Schotland waar excentrieke, mismaakte mensen wonen.’s Avonds hoort ze uit de kamer naast haar de vertrouwde geluiden van een moederlijk type dat zich gereed maakt voor de nacht en dan het licht uitdoet. Ze denkt dat daar de eigenaresse slaapt die zich overdag heel ongastvrij tegenover haar gedraagt. Dat klopt niet, want het spookt daar. Die kamer is namelijk helemaal leeg.

“Maanlicht” vond ik een bundel met fascinerende verhalen. Een echte aanrader voor liefhebbers van vertellingen waarin de alledaagse werkelijkheid in verbinding staat met een diepere, occulte wereld, die als een soort onderstroom vol duister, instinctief leven wordt beschouwd. Misschien is het daarom wel niet helemaal toevallig dat juist deze occulte verhalen pas na haar dood zijn verschenen.