Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

Sacre du Printemps

Het welt op uit de grond, de aarde trilt en beeft en de aardkorst scheurt uiteen. Dreunend geraas van stampende oerossen, op de vlucht voor een tyrannosaurus rex of dino uit de prehistorie. Dan weer schrille kreten van reuzevogels zoals we die kennen van Roger Dean, die tekende voor de albumcovers van Yes, zoals Fragile en Close to the Edge.
Klanken van een massief voortstuwende cadans, een ritmische cadans die zonder tussenkomst appelleert aan de diepste lagen van het menselijk brein, onze primitieve hartstochten en instincten.

Al tijdens de première in 1913 ontstonden er felle discussies in het Parijse Théâtre des Champs-Elysés. Voor- en tenstanders raakten handgemeen; het werd een schandaal.
De Sacre van Igor Strawinsky (1882-1971), oorspronkelijk geschreven voor ballet, heeft een stuwende puls, een kracht die je bij de kladden grijpt. Als tienjarig jochie vond ik het een van de opwindendste dingen die ik ooit had gehoord. Aldus Sir Simon Rattle, jarenlang chef-dirigent van de Berliner Philharmoniker. Het leek of alles tien keer zo groot was geworden, alle kleuren waren feller, sensaties werden intenser, net als vriendschappen. Ik had het gevoel of m'n ingewanden in vuur en vlam hadden gestaan, alsof zich een gevoel van extase van me meester had gemaakt. En vanaf dat moment wist ik het zeker: ik wil dirigent worden. Ik had het gevoel dat de muziek en elektriciteit door de dirigent stroomden...

Diep verborgen in onze hersenpan ligt het reptielenbrein, het limbisch systeem waar onze diepste instincten schuilen en onze driften vandaan komen. In deze krocht, verscholen tussen lobben en windsels, regeert de ritmiek, de pulsen die ons voortstuwen, onze hartslag. Zo was het ooit begonnen, de meest primitieve vorm van communicatie tussen de primitieve mensen, homoniden en Neanderthalers, verliep via ritmische uitingen.

Het heidense Rusland van de eerste bewoners daaruit bestaan de taferelen in de Sacre. De 'barbaarse' pastorale Introduction geeft een indruk van de natuur die zij, de oermensen, aanbidden. Zo luid en krachtig als de Sacre kan zijn, zo delicaat en evocatief zijn de allereerste klanken van het openingsdeel. De pianissimo aanzet van de fagot, even later begeleid door een hoorn, tot er meer instrumenten invallen...daar kan ik niet naar luisteren, zegt Rattle, zonder dat ik beelden voor me zie van een jungle met vogels, een oerwoud waar dieren elkaar toeroepen. Of Strawinsky wist hoe het klonk wat hij schreef weet ik niet, maar niemand had ooit zoveel aparte 'lijnen' geschreven. Tijdens orkestrepetities oefenen we ze een voor een, apart in groepen. Het klinkt als een jungle, maar het past als een mozaïek in elkaar.

Deze eerste vier, vijf minuten van het stuk zijn de meest revolutionaire in de muziek. Het roept onmiddellijk iets op, uitzonderlijk en angstaanjagend tegelijk. De compositie zelf gaat over het offer aan de lente als verering van de aarde. Wichelaars voorzeggen de lente, de jeugd doet het spel van de ontvoering, de voorjaarsdans en het toernooi van de verschillende stammen. Dan nadert de wijze sjamaan, omstuwd door een wilde stoet. Zoiets moet Euripides zich bij de menaden van Dionysos hebben voorgesteld, duizenden eeuwen later. En als de wijze sjamaan met krakende knieën de aarde kust spelen de strijkers een melodie alsof er iets ontzaglijks, iets enorms de lucht in wordt geworpen.

Allen vereren de aarde in één orgiastische dans en dan komt het deel waar alles om draait: het offerritueel. Jongeren verheerlijken de uitverkoren maagd, schrijdend, dan sneller, in magische kringen. Onder het aanroepen van de voorvaderen en rituele handelingen voeren ze allemaal de sacrale dans uit, de maagd voorop. In schokken bewegend geeft ze zich over aan een delirische extase, fluiten spelen als in de lucht dwarrelende bladeren tot zij uitgeput neervalt en sterft.

In deze laatste dans, de offerdans, komen zeer agressieve klanken voor die asymmetrisch zijn, net niet precies gelijk, en ze herhalen zich nooit. Als je denkt dat je het ritme te pakken hebt volgt er nog een extra klap. Asymmetrisch, voor een orkest buitengewoon lastig om te spelen. Je voelt je geen moment op je gemak in deze krachtigste van alle dansen. Je hebt het idee dat de aarde trilt. Trilt en beeft van neerstortende stromen en lawines, van kiemkracht die rotsen laat splijten door zaad.

De Sacre is oorspronkelijk geschreven voor ballet. Net als de Boléro van Ravel kent het stuk melodisch - in tegenstelling tot de ritmiek - een eenvoudige structuur. Korte thema's, die in flarden worden herhaald. Het 'barbaarse' schuilt in de obsederende ritmen en schrijnende dissonanten, het religieuze in een tremendum, een beven voor het goddelijke.

Wat Strawinsky hier heeft gedaan is adembenemend. Het moest voelen als een krachtige golf waardoor het publiek wordt meegezogen. Voor- en tegenstanders zullen er altijd blijven, maar vaststaat dat de muziek en de kunst sindsdien nooit meer hetzelfde zouden zijn.

Schrijver: Nemo
Inzender: MdL, 13 maart 2019


Geplaatst in de categorie: muziek

1.5 met 2 stemmen 269



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)