Een moderne mysticus met een zwarte bladzijde

(voor Knut Hamsun (1859 - 1959))

Je bent geboren op 4 augustus 1859 in Vaga, Oppland, Noorwegen. Jouw vader was Peder Petersen en jouw moeder was Tora Olsdatter Garmotraedet. Op jouw derde verhuisde je naar de boerderij 'Hamsund' in Hamaroy. Je stamde uit een arme landbouwfamilie en je bent deels opgevoed door een oom met een moeilijk karakter, wat traumatisch voor jou was. Je was geheel autodidactisch en je kreeg amper scholing. Je las veel en na het schrijven van enkele jeugdwerken, zoals 'Den Gaadefulde' (1877) en 'Et gjensyn' (1878), ging je naar Amerika, waar je diverse, eenvoudige baantjes had. Tegen 1890 ging je naar Noorwegen terug om er te schrijven. Je schreef sterk vernieuwend.

In 1890 verscheen jouw debuutroman 'Sult' (Honger). Het is geïnspireerd op een verblijf in Kristiania in 1888, waarbij je werkeloos en hongerig was. Enkele boekdelen had je al in het tijdschrift 'Ny Yord' gepubliceerd. Het is in 1966 door de Deen Henning Carlsen (1927 - 2014) verfilmd, met Per Oscarsson (1927 - 2010) en Gunnel Lindblom (1931, Gothenburg) in de hoofdrollen.

In 1892 verscheen jouw roman 'Mysterier' (Mysteriën). Henry Miller is het meeste door dit boek beïnvloed. Het is in 1978 door Paul de Lussanet verfilmd, met Rutger Hauer en Sylvia Kristel in de hoofdrollen. In 1891-1892 had je enkele maanden een liefdesrelatie met de amateurpianiste Julie Amanda (Lulli) Lous, die de inspiratie voor de romanfiguur Dagny Kielland vormde. Je hebt haar botweg gedumpt, wat zij nooit heeft verwerkt.

In 1893 verschenen 'Redaktor Lynge' (Redacteur Lynge) en 'Ny jord' (Nieuwe aarde). In 1894 verscheen 'Pan' bij de uitgever P.G. Philipsens in Kopenhagen. Het werd in 1995 door Henning Carlsen verfilmd, met Lasse Kolsrud (1959, Bergen) en Sofie Grabol (1968, Frederiksberg) in de hoofdrollen. In 1898 verscheen 'Victoria' en trouwde je met Bergljot Bech. Het gaat in jouw werk meestal om een buitenstaander, die zich niet wil conformeren met de maatschappij. Jouw schrijfstijl doet aan Dostojewski denken. Je had zijn werk dan ook volop gelezen. In 1904 verscheen 'Svaermere' (Dwepers), wat in 1993 door Erik Gustavson is verfilmd als 'The Telegraphist', gebaseerd op het scenario van de schrijver Lars Saabye Christensen (1953, Oslo), bekend van zijn boek 'Halvbroren' (De halfbroer).

In 1906 zijn Bergljot en jij gescheiden en daarna trouwde je met de actrice/schrijfster Marie Andersen (1881 - 1969) en woonde je in Hammaroy, waar je een boerenbestaan creëerde. De literaire inkomsten waren extra. Je kwam meer tot rust en je nam meer afstand van jouw romanfiguren. De geladenheid was afgenomen. Jouw vooral mannelijke hoofdpersonen hebben übermensch-achtige trekken. Het hovaardige nazi-achtige van Nietzsche beviel je wel. Jouw vrouwelijke romanpersonages streven naar maatschappelijke zekerheid en pragmatisme, maar later krijgen ze daar spijt van, wanneer het te laat is en de 'grote geliefde' onbereikbaar of dood is. Echt geluk en 'ware liefde' is voor beide seksen onmogelijk. Marie en jij kregen samen vier kinderen; de dochters Ellinor (1915 - 1987) en Cecilia en de zoons Tore (1912 - 1995) en Arild.

In 1918 verhuisden jullie naar het landgoed 'Norholm', wat tussen Grimstad en Lillesand ligt. In 1920 kreeg jij de Nobelprijs voor de Literatuur voor jouw roman 'Markens Grode' (Hoe het groeide) uit 1917. In 1936 verscheen 'De cirkel gesloten', waarin de hoofdpersoon niet thuis hoort in de moderne, kapitalistische maatschappij, waarin bezit, consumptie, status, concurrentie en egoïsme de drijfveren zijn. Je schreef: 'Nee, hij hoort hier niet thuis, hij is anders, hij komt uit een grensland. Het grensland waar leven en dood één zijn en de cirkel zich sluit. Zonder illusies.'. De hoofdpersoon verweert zich tegen het idee dat hij maatschappelijk vooruit moet komen, iemand moet worden. Hij zegt: 'Ik ben er toch al, waarom moet ik nog iets anders willen worden!'.

In de Tweede Wereldoorlog steunde jij de pro-naziregering van Vidkun Quisling. Marie was lid van zijn partij. Jouw reputatie werd behoorlijk aangetast. In mei 1943 gaf jij jouw Nobelprijsmedaille aan Joseph Goebbels cadeau. In juni 1943 ontmoette jij Adolf Hitler op de Berghof en vroeg je hem om de Noorse Reichskommissar Josef Terboven af te zetten. Josef, die van Nederlandse afkomst was, was erg gehaat vanwege zijn wrede wandaden jegens de Noren. Hij was getrouwd met Ilse Stahl, de secretaresse van Goebbels. Op 8 mei 1945 heeft hij zichzelf in zijn bunker bij Skaugum opgeblazen. Op 24 oktober 1945 is Vidkun Quisling geëxecuteerd.

Jouw motieven om de nazi's te steunen blijven onduidelijk. Meestal was je dwars om het dwars-zijn zelf. Je was een recalcitrante poseur en provocateur. Je noemde Hitler 'een strijder voor de mensheid en een profeet van het evangelie van rechtvaardigheid voor alle naties'. Terecht dat je Goebbels jouw medaille had gegeven. Maar het was tijdelijk en oppervlakkig symbolisch, want jouw literaire oeuvre ontsprong deze danse macabre, deze gevaarlijke flirt met extreem duistere krachten. Die geste was een ultieme afleidingsmanoeuvre. Puur om te misleiden en om in het gevlij te komen. In die tijd ging je echt over de schreef en verkwanselde je inderdaad jouw integere, humane literatuur.

Voor de Noren was jouw collaboratie een nationaal trauma. Na de oorlog moest je naar een psychiatrische inrichting, want ze wilden onderzoeken of jij een psychische aandoening had. Dat heb jij vlijmscherp weersproken in jouw autobiografische zwanenzang 'Langs overwoekerende paden' uit 1949, geschreven tijdens een periode van huisarrest op jouw landgoed Norholm. In 1948 moest jij een boete van 325.000 Noorse kronen betalen. Marie moest naar de gevangenis en ze kreeg drie jaar dwangarbeid, maar na een amnestie resteerde negen maanden gevangenisstraf. Op 19 februari 1952 overleed je in Norholm. Je werd 92 jaar en jouw as is in de tuin van Norholm begraven.