OVER GOD ALS VADERFIGUUR

Godsbeelden in de bijbel zijn vaak uiterst abstract, in de zin van onpersoonlijk: het Woord, het Licht, de Liefde, de Weg, de Waarheid, het Leven, de Alfa en Omega enz. Daarnaast roept met name het Nieuwe Testament ook een beeld op van God als Vader, in het bijzonder van "de" Zoon, Jezus, maar vervolgens ook van alle mensenkinderen. Niet iets om moeilijk over te doen zou je zeggen. Als je het vaderbeeld accepteert, heb je tenminste iets concreets voor ogen en kun je (aangenomen dat je zelf een liefhebbende vader hebt of hebt gehad) God vereenzelvigen met iemand die je liefheeft, die je kunt vertrouwen, die het beste met je voorheeft, bij wie je om raad kunt aankloppen en die je zo nodig wil en kan beschermen en beveiligen.

Maar is een vaderbeeld (of een moederbeeld) van God in onze tijd nog redelijk aanvaardbaar? Voor mij is het dat alleen als ik het mag opvatten in een meer abstracte betekenis dan het aan de menselijke samenleving ontleende beeld suggereert. Typisch voor veel christelijke godsvoorstellingen is immers de innerlijke tegenstrijdigheid. Aan de ene kant schilderen ze God af als hoogste en heiligste werkelijkheid, als Geest, onbegrensd in ruimte en tijd, als de geheel Andere, de aanbiddenswaardige, de volmaakt goede enz. enz.; aan de andere kant evenwel zijn diezelfde bedenksels erop gericht die transcendente God te determineren en diens handelen te analyseren, te beoordelen en te rechtvaardigen. Maar dit laatste (God tot object van onderzoek en beoordeling maken) is alleen mogelijk als we God eerst binnen onze tijd-ruimtelijke werkelijkheidsbeleving trekken, dus als we uitgaan van een antropomorf, een mensvormig godsbeeld en daarmee impliciet concessies doen aan zijn absolute transcendentie.

Hoewel ook traditionele opvattingen voorop stellen dat God groter is dan wat we ons ook maar kúnnen voorstellen, menen mensen Hem blijkbaar toch nog wel voldoende te kunnen doorzien om in theologische beschouwingen te kunnen spreken van bijvoorbeeld zijn emoties, zijn aard, zijn lijden, zijn beperkingen, zijn moraliteit, zijn (rationele) overwegingen, zijn affecten enz. Maar het feit alleen al dat het aantal godsbeelden onder de mensen een veelvoud is van het toch al grote aantal godsdiensten, vormt er een aanwijzing voor dat de goddelijke transcendentie ieder godsbeeld onwaarschijnlijk en in elk geval onbewijsbaar maakt. Niettemin blijkt alleen al uit het feit dat wij bij ons spreken over God persoonlijke voornaamwoorden plegen te gebruiken (wat ik hier zelf ook doe), dat wij er moeite mee hebben anders dan in persoonsvormen over "Hem" te denken.

Zelfs als ze oog hebben voor alle problemen en tegenstrijdigheden die ermee gepaard gaan, blijven orthodoxe christenen doorgaans vasthouden aan een godsbeeld zoals dat in de apostolische geloofsbelijdenis wordt verwoord en in de eigen kerkelijke belijdenisgeschriften nader is uitgewerkt en gepreciseerd. Het is de logische consequentie van hun bijbelbeschouwing: de bijbel niet als woorden van mensen over God, maar als woorden van God over de mens, als het door diens Geest in mensen geïnspireerde, onfeilbare Woord.

Zo kunnen mensen ertoe komen in "geloof" (vaak wortelend in indoctrinatie van jongs af aan) evidente tegenstrijdigheden kritiekloos voor waar aan te nemen. Om maar wat te noemen: een almachtige Schepper van hemel en aarde die alles bestuurt, maar die toch niét verantwoordelijk geacht mag worden voor kwaad, lijden en onvolkomenheden; een God die een en al vaderlijke liefde en barmhartigheid is jegens zijn mensenkinderen, die ieder van hen bij name kent en ieders leven tot in details leidt, maar die (hoewel daartoe bij machte) niét verhindert dat miljoenen door ziekten, natuurgeweld of medemensen een afgrijselijke dood vinden; een God die één is, maar ook Vader, Zoon en Heilige Geest; mensen met een door God voorbeschikt lot (er gebeurt geen ding bij geval!), maar tóch met een vrije wil en eigen verantwoordelijkheid; een ziel die onstoffelijk is, maar die tóch duur en plaats heeft; en zo verder.

Wie nadenkt over al deze tegenstrijdigheden voelt zich misschien wel aangesproken door het volgende gedicht van J.W. Schulte Nordholt:

DENKEND OVER GOD EN MIJ

Als ik God zeg dan bedoel ik niet
al de bomen met hun hoofd omhoog,
en de zon niet met zijn gouden oog
en de hemel niet en het verschiet,

en niet binnenin het warm gevoel
als ik aan de grens des levens sta,
en het duister niet waarin ik ga.
God, ik weet het niet wat ik bedoel.

Ik bedoel, want eindeloos probeer
ik te zeggen wat ik zeggen wil,
ik bedoel een licht dat niet bestaat,

ik bedoel het goddelijk gelaat
dat onzichtbaar is, de stem zo stil
dat ik hem niet hoor, als ik hem eer.

godsbeelden transcen transcendentie

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

4.7 met 6 stemmen 254