Inloggen
voeg je dagcolumn toe

Dagcolumn van Jan R. Lønsing

Vrij denken of waar denken

Wie in Uppsala, Zweden de Aula van de universiteit binnenloopt, moet onder door een imposante deur met daarboven de tekst: Tänka fritt är stort, men tänke rätt är större: vrij denken is groot, maar juist denken is groter.

Ik ken de tekst al lang, want het is lang geleden dat ik er onderdoor liep en een foto maakte. Die foto zie ik nog steeds en nog steeds vind ik de tekst uitdagend. Niet de vrijheid, maar de waarheid als hoogste.

Tegenwoordig wordt vrijheid zeer hoog gewaardeerd. Je ziet het aan de Partij van de Vrijheid of mensen die het oneens zijn met feiten en zeggen dat ze vrij zijn om hun eigen mening te hebben. De spreuk in Uppsala verbiedt die luiheid, want dat is het. Maar de waarheid, dat weet elke wetenschapper, is niet eenvoudig te vinden. Sterker, in de zogenaamde menswetenschappen heb je bijna de garantie dat de waarheid er niet eens is. Rechten - het woord zegt het bijna, want er is niet één recht, er zijn rechten - rechten is zo’n vak. Een rechter moet tot een oordeel komen en dat oordeel wordt waarheid. Maar voordat een rechter een verdachte schuldig verklaart, is de verdachte een verdachte en niet schuldig. Het verschil tussen de tijd voor en de tijd na de schuldigverklaring is niet dat de verdachte iets anders heeft gedaan, maar alleen dat iemand een oordeel velt over iets wat al is gebeurd en waarvan, op het moment van de schuldigverklaring, een verklaring van wat waar is wordt vastgelegd.

In sommige gevallen blijkt het later toch anders te zitten. Dus zelfs de rechter kan fout zitten. Soms blijkt jaren later dat de rechter een fout oordeel heeft geveld. In andere gevallen komen we er nooit achter. Dat laat niet zien dat rechters maar wat doen, maar vooral dat juist denken bijna onmogelijk is.

Dus wie het eens is met de spreuk in Uppsala en nadenkt over die spreuk, wordt een bescheiden man. Of vrouw.

Elke samenleving staat of valt bij afspraken. Die afspraken noemen we cultuur. Elke cultuur heeft weer andere afspraken. Die afspraken worden de waarheid van die cultuur. Onderdelen zijn dan bijvoorbeeld dat de premier allerlei bevoegdheden heeft die hij of zij verliest op het moment dat hij of zij vervangen wordt, omdat de bevoegdheden niet aan de persoon, maar aan de functie hangen. Ze hangen daar, omdat we met zijn allen geloven dat ze daar hangen. En daarmee is het geloof van ons allen doorslaggevend voor wat de waarheid is.

Dit is de manier waarop mensen dus constant waarheden creëren, die, zodra een cultuur verdwijnt, ook niet meer bestaan. Farao’s konden goden zijn, maar zijn dat nu niet meer. Koningen konden almachtig zijn, maar zijn dat nu niet meer. Het Ottomaase Rijk kon een wereldrijk zijn, maar is dat nu niet meer. Dat ligt niet daaraan, dat er in het gebied van het Ottomaanse Rijk geen mensen meer wonen, maar de mensen in dat gebied niet meer geloven dat de sultan in Istanboel hun vorst is.

De dag dat de Libische leider Ghadhaffi zijn macht verloor, was hij persoonlijk niet minder sterk, maar er waren onvoldoende mensen om hem heen die geloofden dat hij de macht had en daarnaar handelden. Zijn (nieuwe) tegenstanders konden hem dus eenvoudig martelen en doden. Sinds zijn dood is er nog geen rust in het land. Er is geen geloof in een nieuw systeem dat in staat is om gehoorzaamheid van alle Libiërs af te dwingen, om de eenvoudige reden dat er te weinig mensen zijn die hetzelfde geloven.

Dus als vrijheid minder belangrijk is dan waarheid. En waarheid soms zo vloeibaar als water is, dan moeten we ons zeer bescheiden opstellen. En hopen, echt hopen, dat we allemaal ongeveer hetzelfde geloven, want alleen dan kunnen we samenwerken.

Als datgene wat we gezamenlijk geloven van secundair belang is, is de waarheid dus van secundair belang.

Schrijver: Jan R. Lønsing, 13 augustus 2020


Geplaatst in de categorie: filosofie

5.0 met 1 stemmen 186



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)