Inloggen
voeg je dagcolumn toe

Dagcolumn

Gevaarlijke beschavingsbetogen

Soms moet je iets lezen, waar je het niet mee eens bent. In mijn geval is daar geen beginnen aan, omdat ik geleerd heb kritisch te denken, maar als je een bepaald boek in de literatuur vaak tegenkomt, is het misschien wel handig. Boeken waar ik het grotendeels mee eens zijn, lopen meer dan eens ten strijde tegen het boek The Road to Serfdom van Hayek, De Weg Naar Slavernij. Dan is het goed dat ook te lezen. Ben ik het echt oneens met deze Nobelprijswinnaar?

Nou, niet helemaal. Laat ik beginnen met de overeenkomsten en laat ik hem daarna neersabelen. De overeenkomsten zijn dat hij voorstander is van kleinere bedrijven en zelfs kleinere staten. Ook is hij zeer kritisch op centrale planning en groot voorstander van het bestrijden van monopolistische bedrijven. Verder wil hij een Brits-West-Europese federatie, waarmee hij zich dus tegenstander toont van de Brexit, jaren voordat het mogelijk werd! Hieruit blijkt dat het zo nu en dan een feest van herkenning was om dit boek te lezen.

We waren ook punten waarop ik dacht, ja, daar ben ik het wel mee eens, maar toch met wat meer nuance. Ik ben voorstander van het concurrentiebeginsel, want bedrijven worden zonder concurrentie inderdaad lui. Om vervolgens ook alle vakbonden te verbieden en zo te voorkomen dat arbeiders lui worden, gaat mij meteen veel te ver.

Ook zie ik met Hayek grote overeenkomsten tussen de dictatuur van Hitler en die van Stalin, maar om de een of andere reden mist hij één groot verschil. Hij stelt dat beiden erfgenamen van het socialisme zijn en dat als je socialisme doorontwikkelt, kom je automatisch in een planningsmaatschappij en dat leidt onvermijdelijk tot een dictatuur waar alle waarden centraal worden bepaald.

Ik ben ook tegen het centraal laten bepalen van alle waarden en dus ook tegen de regimes van Stalin, Hitler en gelijken, maar Duitsland was geen planeconomie. In Duitsland waren bedrijven nog steeds onafhankelijk en werkten nog steeds voor een vrije markt. Hitler was geen socialist en zijn regime niet een verdere ontwikkeling van socialisme, maar een nationalist en een verdere ontwikkeling van nationalisme. Hij kan wel nationaalsocialist heten, Nazi, en dat was leuk voor de propaganda, maar met socialisme had zijn regime weinig te maken. Hij verbood vakbonden net zo hard als Stalin en Hayek.

En zo kom ik bij de echte kritiek op Hayek: socialisme leidt niet zo automatisch tot een dictatuur. Het leidde in Engeland tot een sociaaldemocratie die weliswaar de spoorwegen en de ziekenhuizen nationaliseerde, maar die het land niet op slot zette. Misschien hebben de vakbonden wel te hard gestreden om de onrendabele kolenmijnen open te houden, maar het beleid dat Thatcher vervolgens, mede geïnspireerd op Hayek, inzette, was desastreus voor de Britse industrie en heeft ertoe geleid dat de Britse rijken zich rond London gingen vestigen en geld gingen verdienen in aandelen in bedrijven elders in de wereld. Thatcher heeft de Britten armer gemaakt.

Hayek was niet tegen armoede. Armoede was juist goed, want het zou creativiteit bevorderen en werkloosheid doen afnemen. Dat laatste is misschien het geval, maar als er steeds meer mensen niet meer rondkomen door hard te werken, lijkt het fors tegen te vallen met die creativiteit. En daarom is het boek zo schadelijk.

Het veroordeelt socialisme zonder bewijs. Hayek zelf zegt dat hij geen wetenschappelijk, maar politiek boek schrijft en bevordert ongelijkheid, omdat dit juist de vrijheid zou bevorderen. Maar ik vrees, tussen de regels door, dat Hayek niet echt beseft wat armoede is. Zijn vrijheid bestaat uit de vrijheid te kiezen, maar als je echt arm bent, verlies je alle mogelijke keuzes en ga je in overlevingsstand zijn. Niet: ‘wat moet ik doen om weer een aangenaam leven te krijgen’, maar ‘hoe krijg ik vandaag eten?’ Niet ‘wat is lekkerder, een appel of een sinaasappel’, maar ‘wat kan ik betalen, een appel of een sinaasappel?’ om dan te merken dat geen van beide mogelijk is.

Hayek wil geen minimumloon, maar wel een minimum inkomen. Ik heb geen idee wat hij daarmee bedoelt, want hoe krijg je dat minimum inkomen? Wie betaalt dat? De staat? En wat is dat minimum inkomen? Hij zegt er niets over.

Wel zegt hij dat de staat zo min mogelijk moet doen. Dat is een goed idee. Maar een helder idee van wat de staat minimaal moet doen, levert hij niet. En zo is zijn boek voeding geworden van de Amerikaanse, Britse en VVD-visie dat de staat zo klein mogelijk moet worden. Alles naar de markt! En als je werkloos bent, moet je maar net zo lang inleveren tot je weer werkt hebt.

Maar wat is dan het minimum inkomen als het geen loon is?

Uiteindelijk blijkt dat het mij inderdaad is gelukt een boek te lezen waarmee ik het ernstig oneens ben.

Schrijver: Jan R. Lønsing, 9 februari 2023


Geplaatst in de categorie: actualiteit

4.0 met 4 stemmen 146



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)