biografie: Epictetus

Epictetus [50-138]

Epictetus maakte de stoïcijnse natuurleer en theologie ondergeschikt aan een uiterst praktische zedelijkheidsleer. Na een tijdlang slaaf te zijn geweest verkreeg hij de vrijheid en trad hij te Rome op als zedenmeester.

Hij onderscheidde zich door een voorbeeldige levenswandel, waardoor hij zowel te Rome als - na de verdrijving van de filosofen uit de Romeinse hoofdstad door keizer Domitianus - in Epirus de algemene achting verwierf.

Epictetus ging ervan uit dat men zich geen filosoof moest noemen, maar dat men filosoof moest zijn. Spreken over het wezen van de deugd heeft geen zin; men moet doen wat de ethiek voorschrijft. En wat schrijft zij dan wel voor? Volgens Epictetus is het de eerste en voornaamste taak der zedelijkheidsleer te onderscheiden tussen wat ligt in de macht van de mens en wat daarbuiten ligt. Niet in de macht liggen de uiterlijkheden van het leven, zoals gezondheid, bezit, roem en positie; men moet zich daarover geen zorgen maken, maar er volledig ongeïnteresseerd tegenover staan. Wel in de macht van de mensen liggen het denken en het willen en daarmee het geluk. Alleen van dit denken en willen hangt het af of de mens goed is of niet. Laat hij zich leiden door zijn begeerten naar uiterlijkheden, dan is hij slecht; streeft hij echter geheel uit eigen kracht naar de waarheid, naar de zedelijkheid en naar God, dan leidt hij een deugdzaam leven.

Vooral op de noodzakelijkheid van de godsverering werd door Epictetus met nadruk gewezen. Hij legde een nauw verband tussen deze godsverering en de zedelijkheid, leerde dat de mens zich moet schikken naar de hem door God opgelegde beproevingen, waarschuwde ervoor in de uiterlijke eredienst af te wijken van de oude gewoonten en gebruiken en gaf er herhaaldelijk blijk van dat hij niet afwijzend stond tegenover de mogelijkheid van een persoonlijke relatie van de mens tot God.

In verband hiermee heeft men wel getracht een direct verband aan te tonen tussen het christendom en de leer van Epictetus. Maar het is niet waarschijnlijk dat Epictetus door het christendom is beïnvloed.