Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

1812 - Napoleons fatale veldtocht naar Moskou

Van een oudoom van me die officier was geweest kreeg ik ooit een boek over Napoleon. Dit boek, dat gepubliceerd werd in 1905 en geschreven is door een kolonel, beschrijft in een pathetisch stijltje de Franse revolutie, de opkomst van Napoleon en de oorlogen die hij voerde. Zoals zo veel boeken over veldslagen staat het bol van overzichtskaartjes met de posities van de verschillende troepen, de aanvalslijnen en de stellingen van de verdedigers. Maar een oorlog is natuurlijk meer dan een spelletje Stratego. Even interessant als het krijgsverloop zijn de ervaringen van de soldaten zelf. Hoe keken zij aan tegen Napoleon, wat voor beeld hadden zij van hun vijanden en – vooral – hoe zag het dagelijks leven in het leger er aan het begin van de 19e eeuw uit?

Het boek “1812 – Napoleons fatale veldtocht naar Moskou” geeft antwoord op die laatste vraag. Het bevat veel tekeningen, brieven en ooggetuigenverslagen. Ik moet zeggen dat de historicus Adam Zamoyski zijn best heeft gedaan om aan de hand daarvan een levendig beeld te schetsen van de omstandigheden waaronder de soldaten moesten leven. Dat geldt niet alleen voor de Grande Armée, maar ook voor het Russische leger dat diende onder tsaar Alexander.

Opvallend zijn de vooroordelen die de strijdende partijen over elkaar hadden. Zo beschouwden de Fransen de Russen als lomp, primitief en barbaars, terwijl de Russen de Fransen arrogant en verwijfd vonden. Zamoyski verklaart dat uit het cultuurverschil en de omstandigheden van die tijd: het Frans was de cultuurtaal van de Europese adel, ook in Rusland.

Daar kwam bij dat de Franse legerleiding moed en initiatief stimuleerde, terwijl het Russische leger vooral uit lijfeigenen bestond, die door adellijke fatjes werden gedrild voordat ze naar het front werden gestuurd. Omdat Napoleon het onderwijssysteem sterk had verbeterd, waren de Franse soldaten beter opgeleid dan de Russische, wat jaloezie in de hand werkte.

Een ander belangrijk verschil was dat de Fransen werden beschouwd als goddeloze revolutionairen die met hun verlichte ideeën de structuur van de Russische samenleving wilden aantasten, wat vooral neerkwam op het uithollen van de privileges van de aristocraten. Dat werd nog verergerd doordat ook religie een rol speelde: de meeste Russen waren erg vroom en tsaar Alexander beschouwde zich zelfs als een door God gezonden verlosser van het Napoleontische kwaad. De Fransen werden daarom in de Russische propaganda als halve duivels afgeschilderd. Alle ingrediënten waren dus aanwezig voor één van de meest bloedige veldtochten op Russisch grondgebied, waarbij in totaal ongeveer 1 miljoen mensen het leven zouden laten.

Uit de persoonlijke documenten waaruit Zamoyski citeert blijkt hoe de stemming in het Franse kamp tijdens de invasie geleidelijk omsloeg. De eerste maanden was er steeds voldoende proviand. Veel regimenten trokken zingend door de Russische velden, zeker van de uiteindelijk overwinning, die, zo dacht iedereen, nog vòòr het begin van de winter zou worden behaald. Paradoxaal genoeg sloeg de stemming om toen de Grande Armée Moskou veroverd had. Er werd op grote schaal geplunderd, verkracht en gemoord. Er braken zelfs gevechten uit tussen op buit beluste Franse eenheden. Ondertussen voerden kleine, wendbare groepen Kozakken telkens aanvallen uit op geïsoleerde Franse troepen; vooral de bevoorrading had daaronder te lijden.

Napoleon talmde lang met het terugtrekken van zijn leger uit Moskou. Hij hoopte dat tsaar Alexander na de verovering van Moskou een vredesregeling zou voorstellen, maar de tsaar bleef onvermurwbaar. Omdat hij Moskou niet als onderpand kon gebruiken en de soldaten genoeg begonnen te krijgen van de veldtocht, moest hij zich op den duur terugtrekken. Het zijn vooral Zamoyski’s beschrijvingen van deze terugtocht door het Russische landschap die indruk op me hebben gemaakt. Sommige gruwelen deden me denken aan de oorlog in Syrië. Zo werden bij één gelegenheid 80 Franse krijgsgevangen naakt uitgekleed, met hun nek aan boomstammen vastgebonden en door Russische boeren doodgeslagen terwijl hun vrouwen volksdansjes uitvoerden. Dergelijke slachtpartijen waren op den duur geen uitzondering meer.
Naarmate het strenger ging vriezen, viel het Franse leger steeds meer uiteen. Langs de hele route van de terugtocht – van Moskou naar Vilnius – liet men karren, kanonnen en buit achter, terwijl overal langs de weg stijfbevroren lijken lagen. Op de meest idiote manieren probeerden de Fransen zich te beschermen tegen de kou. Zo waren er zelfs Fransen die over hun legerjas toneelkleding droegen die ze in Moskou hadden buitgemaakt. Anderen gooiden hun proviand weg zodat ze al hun krachten konden gebruiken om roofgoed mee te zeulen dat ze in Moskou hadden buitgemaakt. Het begon op den duur zó streng te vriezen, dat soldaten die rond een kampvuur zaten brandwonden opliepen in hun gezicht, terwijl ze aan de achterkant half bevroren.

Zamoyski vond ik meesterlijk in het beschrijven van de verschrikkingen van de terugtocht, al had het wel ietsje minder gruwelijk gemogen. Dat betekent trouwens niet dat hij in dit 561 pagina’s tellende boek geen aandacht besteedt aan de politieke en militaire situatie in Europa vòòr en na deze veldtocht, want dat doet hij wel degelijk. In zijn ijver om vooral het leven van de gewone soldaat te beschrijven schiet hij soms wat te ver door, maar omdat hij je aan de hand van tal van persoonlijke documenten laat voelen wat deze veldtocht voor de soldaten te velde betekende, vergeef ik hem dat graag. “1812” vind ik dan ook zeker een aanrader.

Schrijver: Hendrik Klaassens, 21 mei 2014


Geplaatst in de categorie: geschiedenis

3.4 met 11 stemmen 648



Er zijn 5 reacties op deze inzending:

Naam:
Hendrik
Datum:
3 juni 2014
Email:
klaassens38zonnet.nl
Gelukkig heb ik genoeg vrienden en mensen met wie ik samenwerk. Anders zou ik nooit lezingen en festivals kunnen organiseren. Waar jouw opmerkingen nu op slaan mag Joost weten, maar ik ga daar ook niet meer op in.
Naam:
Eelt
Datum:
2 juni 2014
Email:
a.renselaarsimpc.nl
Natuurlijk was Napoleon jouw vriendje niet. Hij is gelukkig allang dood.
Bovendien ben jij veel te overtuigd van je eigen voortreffelijkheid dat niemand jouw vriend kan zijn.
Naam:
Ronald
Datum:
2 juni 2014
Bedankt voor dit mooie stukje werk. Mooi om te lezen hoe het in vroegere tijden ging. In oorlogen zijn altijd verliezers. Je geeft een goed beeld van hoe het toen was. Graag gelezen.
Naam:
Hendrik Klaassens
Datum:
1 juni 2014
Email:
klaassens38zonnet.nl
Zo langzamerhand vraag ik mij werkelijk af of het zin heeft om nog langer iets op deze site te publiceren. Zonder de minste of geringste aanleiding worden je hier zomaar motieven en eigenschappen toegeschreven die je helemaal niet hebt en ook niet uit het verband kunnen worden opgemaakt.

Waar heb ik geschreven dat Napoleon mijn vriendje is? Nergens toch? Waarom kom je dan met die onzin aan? Deze beschouwing geeft in grote lijnen het boek "1812" weer. Dat is een boek waarin de ervaringen worden beschreven van de soldaten die aan beide kanten streden tijdens de veldtocht van de Grande Armée naar Rusland. Uit mijn beschrijving van de gruwelijkheden die tijdens die invasie plaatsvonden, blijkt wel dat ik beslist geen liefhebber ben van het krijgsbedrijf, integendeel.

Tijdens de vijandelijkheden traden de Russische troepen even gewelddadig op tegen de Russische bevolking als de Fransen. Ze plunderden het platteland, terroriseerden de boeren en staken zelfs hun dorpen in brand. Dat deden de Fransen ook. Ik kies dan ook geen partij. Waarom zou ik?
Naam:
Eelt
Datum:
1 juni 2014
Email:
a.renselaarsimpc.nl
'Vriend' Hendrik,
Er zijn in de geschiedenis veel oorlogsmisdadigers geweest maar jouw vriendje Napoleon was een van de ergste.
De Fransen hadden half Rusland verwoest en kregen van de Russen wat ze verdienden!
Er waren veel dienstplichtigen, waaronder Hollanders, geeft niets. In die tijd was onderduiken heel gemakkelijk.
De moordpartijen tijdens de Franse revolutie waren eveneens gruwelijk!
Als er een volk is dat straf verdient zijn het de Fransen.
Net zoals in de Tweede Wereldoorlog brak de aanval op Rusland de gore leiders de nek.
Nederland hoeft ook niet trots te zijn op de houding in de Franse tijd.
Frankrijk is nooit gestraft voor de collaboratie in de Tweede Wereldoorlog. Nu willen ze weer de baas spelen in het Verenigd Europa.
Ze zijn ook in doorsnee onsympathiek.
Hendrik, ik dacht dat je wijzer was.
Reageer maar niet want wat je zegt kan me niets schelen.

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)