Artistiek liefdespaar eindigend in Auschwitz

(voor Else Berg (1877 - 1942))

Je bent geboren op 19 februari 1877 in Ratibor, Silezië, Polen. De dichter/schrijver Joseph von Eichendorff werd er in het slot Lobowitz geboren. Jouw ouders kwamen uit het westen van Pruisen. Ze verhuisden naar Ratibor om hun levensstandaard te verbeteren. Je was de jongste dochter van een sigarenfabrikant. Jouw ouders waren Jacob Berg en Hedweg Creutzberger. In 1895 begon je in Antwerpen een kunstopleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Je voelde jezelf tot het bloeiende kubisme aangetrokken. Je was van Joodse afkomst. In 1890 begon je vier jaar aan de Universiteit van de Kunsten in Berlijn te studeren, betaald door jouw ouders.

Daar kreeg je les van de historieschilder Arthur Kampf (1864 - 1950). Arthur sloot zich aan bij de Nazi-partij en in 1939 kreeg hij het Adlerschild des Deutschen Reiches. In 1944 kwam hij op de Gottbegnadeten lijst te staan.

Rond 1905 kreeg je bezoek van jouw Nederlandse neef Mommie Schwarz, die uit New York kwam en ook schilderde. Mommie was in Zutphen geboren. Hij wilde het Duitse expressionisme bestuderen. Mommie en jij gingen naar Parijs om de modernisering van de kunst te bestuderen. Dat was voordat Jan Sluyters, Leo Gestel en Piet Mondriaan daar naartoe gingen. Deze schilders werden later jouw vrienden. Rond 1910 gingen Mommie en jij in Amsterdam wonen en werden jullie tot de ultra-modernen gerekend. Jullie bleven levenslang samenwerken en reizen. Jullie hadden ieder wel een eigen atelier. In 1918 had je jouw eerste solo-expositie bij de kunsthandel Walrecht in Den Haag. In 1920 zijn Mommie en jij getrouwd en in 1924 werd je een Nederlandse staatsburger.

Ondanks het geldgebrek bleef je reizen in Oost-Europa, Italië, België en Frankrijk. Samen met Leo Gestel en zijn vrouw An verbleef je lange tijd op Mallorca, waar je het kubisme omarmde. Leo's oom Dinmen Gestel had samen met Vincent van Gogh geschilderd. In 1913 maakte Leo een kubistisch, kleurrijk portret van jou. Je hebt een tijd in Bergen en Schoorl gewerkt, waardoor je soms tot de Bergense School wordt gerekend. Je was ook een ontwerpster van moderne boekbanden en gelegenheidsgrafiek. Jullie maakten vele werkreizen naar familie in Arnhem, Berlijn, Ratibor en Königsberg. In 1927 gingen Mommie en jij aan Sarphatipark 42 wonen, ieder op een eigen etage.

In de mijnstreek rond Luik maakte je schilderijen van de mijnwerkers, het circus en de kermis. In 1930 exposeerde je bij de kunsthandelaar Carel van Lier. Je was ook bevriend met de lesbische Tine Baanders (1890 - 1971), een illustratrice/ontwerpster/kunstdocente. Tine werkte in Baambrugge. Diewke Kollewijn was een leerling van haar.

Door de komst van de dominante nazi's zijn veel van jullie familieleden naar Engeland en Amerika gevlucht. Jullie voelden jullie in het begin nog veilig in Amsterdam en toen het dragen van een Jodenster verplicht werd, weigerden jullie dat en doken jullie onder in het dorp Baambrugge, gelegen aan de Angstel, met de karakteristieke dorpsbrug en het brugwachtershuisje. Via Tine bewerkstelligd. Uit angst voor verraad keerden jullie naar Amsterdam terug. Jullie woonden een tijdje in Huize Geijnwijk, waar meer kunstenaars verbleven. In 1932 werd je vice-voorzitter van de Hollandse Kunstenaarskring. Je was ook met Charley Toorop bevriend.

In 1940 had je jouw laatste solo-expositie bij Santée Landweer in Amsterdam. In Amsterdam zijn jullie helaas verraden en werden jullie naar Auschwitz gedeporteerd, waar jullie direct na aankomst, op 19 november 1942, zijn vermoord. Jij werd 65 jaar. Betty van Garrel publiceerde in maart 2012 'De trommel van Else Berg' bij uitgeverij Bas Lubberhuizen.