Alle inzendingen over filosofie

Evolutie kenmerkt zich niet door óntwikkeling (vereenvoudiging van wat ingewikkeld was), maar juist door ínwikkeling (het voortdurend complexer worden van wat relatief eenvoudig begonnen is). De natuur neigt ertoe gehelen te vormen die meer zijn dan de som van hun samenstellende delen. Anders gezegd: de evolutie heeft een duidelijke richting: van gescheidenheid…

UIT MONTAIGNE : OVER BEROUW Quae mens est hodie, cur eadem non puer fuit? Vel cur his animis incolumnes non redeunt genae ? (Ach had ik als kind maar de bezonnenheid gehad die ik nu heb. Of waarom heb ik, nu ik wijs ben, niet langer frisse wangen - Horatius, Oden IV, 10, 7-8). Zeldzaam is het leven dat tot de in de privé-sfeer beheerst blijft.…

Het huis waarin ze woonde, besloeg vele meters grond. Uitgestrekte landerijen boden een vredig uitzicht. Ze had hier regelmatig naar gekeken, maar veelal was dat zonder emotie. Pupillen star vooruit gericht. Ooit had ze geprobeerd het gras te tellen dat groeide. Uren had ze gezeten, op de kapotte houten stoel, voor het raam dat nu slechts een geel aanzicht…

In de voorafgaande delen van dit essay heb ik een poging gedaan aannemelijk te maken dat alle ontwikkelingen op de wereld causaal bepaald zijn, dat ze een richting hebben en dat er een stuwende kracht in die richting werkt. Volgens het werkschema dat ik mezelf in deel 1 oplegde, zou ik nu moeten proberen in te schatten waarop die ontwikkelingen zullen…

Aflevering 3 van dit essay eindigde met de veronderstelling (op grond van bepaalde waarnemingen) dat de evolutie gericht is op de vorming van steeds complexere gehelen die meer zijn dan de som van de delen. Met andere woorden: er zijn gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de ontwikkelingen van de wereld met alles wat erop en eraan zit inclusief…

Op zoek naar een antwoord op bovenstaande vraag hebben we in het openingsartikel vier subvragen gesteld. De eerste daarvan (zijn alle ontwikkelingen causaal bepaald?) kwam in het vorige artikel aan de orde. In deze derde inzending gaan we na (vraag b) of aannemelijk is te maken dat alle ontwikkelingen een richting hebben of (nauwkeuriger uitgedrukt)…

De eerste opgave die we ons in de vorige inzending stelden, was aannemelijk te maken dat alle ontwikkelingen causaal bepaald zijn. Een tamelijk absurde opgave eigenlijk. Het gehele bouwwerk van wetenschap en technologie, al het menselijk denken en handelen is gefundeerd op de hechte samenhang van oorzaken en gevolgen. Geen mens gelooft in enig verschijnsel…

A: Van een scheurkalender: Eenvoudige mensen houden van ordening, maar een genie beheerst de chaos! B: Mijn favoriete genie is Archimedes, altijd al geweest. Vooral dat "geheel of gedeeltelijk" klinkt al zo plezierig. A: "Geheel of gedeeltelijk"? B: Ja, de stelling ging ongeveer zo: een voorwerp, geheel of gedeeltelijk ondergedompeld…

Veel mensen hebben een intuïtieve afkeer van de gedachte dat het bestaan onderworpen zou zijn aan strikte causaliteit en/of finaliteit. Beide immers lijken als uiterste consequentie te hebben dat er geen plaats meer is voor een "vrije wil". Strikte causaliteit (elk verschijnsel wordt bepaald door een voorafgaande oorzaak) houdt immers in dat ook de…

Er is een plaats, dichterbij dan men verwacht, waar samenhang ontbreekt. Ogenschijnlijk bij elkaar horende gegevens blijken er geen enkele overeenstemming meer te hebben: daar waar gevoel niet langer gevoeld kan worden…. Emoties worden daarom maar losgelaten en vliegen als zwermen vuurvliegjes door elkaar heen: daar waar anders altijd hetzelfde blijven…

Gelezen in een rouwadvertentie: “Wij weten niet waar de dood ons opwacht, laten wij hem dus overal verwachten. Je instellen op de dood is je instellen op de vrijheid. Als je geleerd hebt hoe je sterven moet, heb je afgeleerd slaaf te zijn. Als je op de dood bent voorbereid, ben je los van alle onderworpenheid en dwang.” – Montaigne(1533-1592) De…

Even een kleine gedachte-exercitie. Stel: iemand zit dringend om geld verlegen. Op een nacht droomt hij heel levendig dat hij in de sigarenwinkel bij hem op de hoek een staatslot koopt en dat daarop een paar dagen later de hoofdprijs valt. Aangezien hij vaker voorspellende dromen heeft gehad en omdat die áltijd uitkwamen, is hij er voor zichzelf absoluut…

U zit op een avond thuis op uw comfortabele bank naar een tv-programma te kijken. Direct na afloop komt er reclame voor knabbelnootjes op het scherm. Ach ja, denkt u bij uzelf, een handje nootjes, dat is nou precies waar ik trek in heb. Maar ja, toen u vanmorgen voor de spiegel stond, had u zich nog ernstig voorgenomen om vandaag nog te beginnen met…

Wie de dingen somber inziet, heeft er hoogstwaarschijnlijk een juiste kijk op. Het leven houdt een keer op en de laatste jaren van een bestaan zijn zelden zonder ellende, verdriet en pijn. De medische wetenschap heeft vooral het lijden verlengd, de mogelijkheid om met allerlei gebreken te blijven voortleven. Maar om dat leven zin te geven schiet iedere…

Wat is de geheimzinnige “kracht” achter de evolutie van eenvoudige naar complexere vormen van leven en bewustzijn? Dat is, denk ik, de neiging in de natuur tot vorming van gehelen die meer zijn dan de som van hun samenstellende delen. De evolutie is een geschiedenis van vallen en opstaan; het gaat alle kanten op, maar de hoofdstroom heeft een duidelijke…

Valt er hoop voor de toekomst te putten uit de huidige toestand van de menselijke samenleving? Een merkwaardige vraag, zult u wellicht denken. Je kunt beter vragen of er nog hoop voor de toekomst is ondánks de huidige toestand. Toch houd ik het nog maar even bij de eerste vraag. In een voorgaand artikel ("Een scheppende kracht") kwam in reactie op…

Natuurlijk is het schimmige gebied van het paranormale een uitgezocht werkterrein voor bedriegers en charlatans. Maar dat is nog geen excuus om alles wat niet of nog niet verklaarbaar is, meteen maar als bedrog te bestempelen. Met zinsbegoocheling ligt het even anders. Het kan natuurlijk wel vóórkomen dat een “medium” zich volkomen te goeder trouw vergist…

Reïncarnatie, de persoonlijke terugkeer van een overledene door hergeboorte, is dat denkbaar? Er zijn veel steekhoudende bezwaren tegen aan te voeren en er zijn veel vraagtekens bij te plaatsen. Maar wat dan te denken van rapportages over "herinneringen aan een vorig bestaan", waarvan allerlei details (gebeurtenissen, locaties, omstandigheden) door…

De veronderstelling dat de individuele menselijke ziel (wat men zich daarbij ook voorstelt) na de dood terugkeert in een ander lichaam, wortelt waarschijnlijk in dezelfde behoefte als die waaruit het christelijke geloof in de "wederopstanding des vleses" is voortgekomen: overleven! In wat hier volgt, wordt “reïncarnatie” steeds gebruikt in de betekenis…

Aforismen worden gedefinieerd als korte, kernachtige gezegden. Het gevaar van aforismen is, dat ze geïsoleerde stellingen zijn en dus geheel op zich zelf staan en dat ze niet meer de mening of het inzicht van de schrijver of bedenker reflecteren, nadat een hoop mensen ze beoordeeld hebben en erover nagedacht hebben. De taal is een zodanig onnauwkeurig…

De reiziger was al een hele tijd onderweg. Hij had dagen en dagen achtereen gelopen en had de wisseling van de seizoenen doorgemaakt. Hij wandelde door bloesemende boomgaarden en baltsende vogels, gerijpt koren en goudgele maïs, kalende bomen en bontgekleurde bospaden. Nu was het tijd dat hij een stek zocht om de wintermaanden door te komen. Hij…

Het individualistische denken heeft niet genoeg aan het geloof in een eeuwig leven zonder meer. Nee, er is een individuéél voortbestaan na de dood. Hoe belangrijk (en troostrijk!) dit geloof voor veel mensen is, laat zich aflezen in overlijdensadvertenties in dagbladen met een kerkelijk georiënteerde lezerskring. Kunnen we ons iets voorstellen bij…

De wens is de vader van de gedachte, zegt het spreekwoord. Daaruit zal wel te verklaren zijn dat er altijd en overal mensen zijn geweest die de meenden dat zij ook ná de dood op een of andere manier individueel zouden voortbestaan. Ook de door de christenheid beleden "wederopstanding des vleses" wordt doorgaans uitgelegd als een individuele terugkeer…

Als er ergens sprake is geweest van wensdenken, dan wel met betrekking tot het al dan niet voortbestaan van de mens na de dood. Iedere godsdienst heeft er een mening over en alleen al het gebrek aan eenstemmigheid zou te denken moeten geven over het realiteitsgehalte van elk van die meningen van Azteken, Egyptenaren, Grieken, Romeinen, Germanen, Hindoes…

Wat is de geheimzinnige “kracht” achter de evolutie naar hogere vormen van leven en bewustzijn? Dat is, denk ik, de door het holisme veronderstelde "neiging in de natuur tot vorming van gehelen die meer zijn dan de som van hun samenstellende delen". De evolutie is een geschiedenis van try and error; het gaat alle kanten op, maar de hoofdstroom heeft…

Het eerste hoofdstuk van het nieuw-testamentische bijbelboek Johannes duidt "God" aan als "het Woord": "In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord wás God. Dit was in den beginne bij God. Alle dingen zijn door het Woord geworden en zonder dit is geen ding geworden dat geworden is. In het Woord was leven..." Dit even…

De meest fundamentele kritiek op het determinisme (berustend op het causaliteitsbeginsel) komt van de zijde van de kwantumfysica. Die kritiek komt - kort gezegd - voort uit de waarneming dat de wetmatigheden in de macrofysica (de natuurkunde van voor het blote oog waarneembare verschijnselen) niet zonder meer van toepassing blijken te zijn in de microfysica…

Als we ervan uitgaan dat alle ontwikkelingen op onze planeet zich in oorzakelijk verband voltrekken, dan dringt de voor de hand liggende vraag zich op, waarop die ontwikkelingen op den duur zullen uitlopen. Ik realiseer mij dat het een hachelijke en bijna per definitie speculatieve onderneming is te trachten op die vraag een antwoord te vinden. Ten…

Schopenhauer definieerde coïncidentie als "het gelijktijdig plaatsvinden van causaal niet met elkaar verbonden gebeurtenissen". Op die definitie valt m.i. wel iets af te dingen. Dat zou zélfs het geval zijn als de definitie gesproken had van niet réchtstreeks met elkaar verbonden gebeurtenissen. Er vinden immers op ieder moment ontelbare, in oorzakelijke…

"Holisme" is afgeleid van het Griekse woord "holos", dat "heel" betekent. Eén van de definities luidt: "holisme is een wetenschaps-theoretisch standpunt in de biologie, volgens hetwelk de delen moeten worden verklaard of begrepen uit het geheel." Een andere begripsomschrijving is: "holisme is een (oorspronkelijk voor de biologie opgestelde…