De samenleving moet zich ontdoen van de economische slavernij 3

Dit is deel 3 van 3 delen van het essay dat ik heb ingestuurd voor de Kant Essayprijsvraag uitgeschreven door Filosofie Magazine.

1 De prijs van de verkoop
2 De kracht van suggestie
3 Beschaving
4 Economische slaven
5 Cultuuromslag
6 De echte zomer

Cultuuromslag

De samenleving is aan een cultuuromslag toe. Ze zit vast in een welstandswedloop. Zowel grote samenlevingen, de landen onderling, het Westen tegenover het verre Oosten, als kleinere verbanden, de gezinnen, de verenigingen, proberen elkaar door te groeien het leven minder zoet te maken. Vrijwel overal heeft de gedachte post gevat dat groeien de enige manier van overleven is. En waar geen groei is, ontstaat niet zelden een mislukt gevoel. Tegenwoordig lijkt succes synoniem te staan voor geluk.
Ergens weten we wel dat we als kippen zonder kop voortrazen. Maar we lijken vast te zitten in een systeem, vergelijkbaar met de koude oorlog van weleer. Zowel in een sterk competitieve maatschappij als in een evenwichtig verdeelde maatschappij zullen verschillen in welvaart blijven bestaan. In de competitieve samenleving zullen de frustraties en de hoeveelheid ‘verliezers’ alleen groter zijn.
In het boek ‘Waarom zijn we niet gelukkig?’ van de Britse econoom R. Layard is te lezen dat verwachtingen, wanneer ze niet uitkomen, omslaan in een deceptie. We zien eerder wat we niét hebben dan wat we bezitten. We zien vooral wat we willen, veel minder wat noodzakelijk is. De top is voor iedereen zichtbaar en in potentie bereikbaar, maar is even smal als 1000 jaar geleden en zal altijd even smal blijven.

Hoe mensen zich voelen is voor een groot deel (zo niet het grootste deel) een resultante van wat zich in hun hoofd afspeelt. Ook in de menselijke samenleving is het denken de oorzaak van wat het geval is. Wie of wat vertegenwoordigt het denken van de maatschappij?
Het is niet gek om de informatie genererende instanties als de grijze cellen van de samenleving te zien. Zo is de oorzaak van hoe een maatschappij ‘zich voelt’ te vinden in de inhoud van haar ‘gedachten’, dat zijn de opinies, de maatregelen en de onderzoeken van politici, wetenschappers en journalisten.
Het is duidelijk: het bereiken van de top geeft aan wie dan ook en op willekeurig welk terrein bijzondere verantwoordelijkheden. ’t Is onbeschaafd om slechts te denken aan zelfverrijking, aanzien en bekendheid. Het ideaal van hoe leiders en andere richtingbepalende functies zich horen te gedragen en wat ze moeten doen, lijkt niet verschillend voorgesteld te worden door mensen.
Of leiders en andere opiniebepalende functies aan dit ideaal beeld voldoen, is de vraag. Maar als dat niet het geval is, hebben we dat, in elk geval hier in het Westen, voor een groot deel aan onszelf te wijten. We leven in een democratie: we moeten onszelf afvragen hoe we kiezen. Laten we onze portemonnee voor ons denken? Hoe kan de gekozen leider dan anders denken?

De culturele output vindt niet alleen door het denken plaats, hoewel dat de meeste invloed heeft. Uit eigen ervaring weet iedereen dat gedachten beheerst worden door de sfeer en innerlijke gesteldheid. De innerlijke gesteldheid: dat is de innerlijke beweging, die gonst in de samenleving! Daar is een milieugroepering die zich vastketent aan het spoor, elders maken mensen zich druk om de achteruitgang van het openbaarvervoer in een afgelegen deel van het land. Een klacht wordt geuit dat dementerende ouderen soms de hele dag voor de televisie worden geparkeerd en nog de hele dag naar dezelfde band moeten kijken ook. Arbeiders nemen plaats in de bus en reizen af naar Den Haag omdat hun banen op de tocht staan. De files brengen veel frustraties aan het daglicht. Asielzoekers maken zich grote zorgen of ze veilig naar hun land kunnen terugkeren. Een Politicus vraagt zich af of eigen waarden en normen bij het vuil worden gezet als het staatshoofd zich aanpast aan een ander pakket van beginselen. Dan de grootste groep: de stilzwijgende instemmers, die het relatief goed hebben, niets te klagen hebben en rustig voortschrijden.
Een samenleving verandert niet als het denkwerk aan kleine groepen wordt overgelaten die het ogenschijnlijk in zich hebben om moeilijke zaken te kunnen bestuderen. Want wat ze denken, wat ze bedenken, wat hun aandacht vraagt volgt uit de innerlijke beweging, de sfeer die [over]heerst in de straten, op pleinen, in verenigingshuizen en achter de voordeuren van woonhuizen.

De echte zomer

Nu ik dit schrijf is het 1 juni 2006. Vandaag begint de meteorologische zomer. Buiten is het bewolkt, regenachtig en te koud voor de tijd van het jaar. In mei vonden een aantal heuse stormen plaats die in de herfst niet zouden misstaan. Groene bladeren en takken liggen op de weg. Nergens heerst het gevoel dat de zomer begint.

Beschaafd gedrag (zich verplaatsten in anderen) voor politici, wetenschappers, journalisten en schrijvers schuilt, net als bij de gewone menselijke omgang daarin, dat ze minder gericht moeten zijn op de beperkte belangen van zichzelf (korte termijn visie, economische motieven), maar zich moeten concentreren op grensoverschrijdende belangen (lange termijn visie, menselijke en innerlijke motieven). Hoewel, zoals eerder gesteld, op individueel niveau het laatste gevoel en de inzet daarvoor kunnen overheersen, staan we voor de taak om ook het resulterende effect van de activiteiten en belangrijk beoordeelde belangen van de samenleving in deze richting te duwen.

Er ligt een gouden taak voor de opiniemakers in het verschiet. Maar alleen met een gezonde sfeer om hen heen kunnen ze de moeilijkste problemen aan en kan de echte zomer aanbreken.

© WH

Schrijver: Willem Houtgraaf, 27 september 2006

whoutgraafhotmail.com

Biografie van deze schrijver

Filosofie economisch economische slaven opiniemakers

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

-0.2 met 6 stemmen 1.116