Inloggen
voeg je verhaal toe

Verhalen

WAAR LEVEN WE EIGENLIJK VOOR?

We worden geboren, we leven, we sterven. Sommigen van ons hebben een rijk en gelukkig leven. Anderen hebben een leven vol zorgen, moeite en verdriet. Wat is de zin van ons bestaan? Waar leven we voor? Dat is moeilijke vraag. Zelfs hooggestemde antwoorden zoals “voor mijn kinderen” of “voor mijn medemensen” verschuiven het probleem alleen maar naar de toekomst en ontwijken daarmee de klem van de vraag. Want de volgende vraag is dan natuurlijk: maar waar leven uw kinderen dan voor of uw medemensen? Om de vraag te kunnen beantwoorden, zouden we eigenlijk de toekomst moeten kennen, zouden we moeten weten waar het menselijk bestaan uiteindelijk toe leidt.

Voor velen ligt het antwoord op de vraag naar de zin van het bestaan besloten in de religie die zij aanhangen. Het eigenlijke leven wacht in het hiernamaals. Het aardse leven is een voorportaal, een soort examen voor het toekomstige leven. Wat je daar te wachten staat wordt hier beslist. Dit leven maar tijdelijk. Het toekomstige is eeuwig. De aarde is een tranendal. De hemel is een zalig oord. Dat het geloof in een individueel voortbestaan na de dood een onbewijsbaar wensdenken is, zegt de oprecht gelovige natuurlijk niets. Daar is het nu eenmaal geloof voor en dat heeft doorgaans geen boodschap aan de rede.

Maar wat moet iemand die niet gelooft in een persoonlijk voortbestaan na de dood dan aan met die toch wel klemmende vraag? Is er reden om aan te nemen dat de ontwikkelingen die zich voltrekken op alle niveaus van het bestaan, van micro- tot en met macrokosmos, ergens toe dienen? Dat ze positief gericht zijn? Dat is een belangrijke vraag. Het antwoord erop is bepalend voor de vraag of ook ons menselijk bestaan zin heeft, mijn eigen leven en het leven dat na mij komt. Als immers het wereldgebeuren in de breedste zin van het woord, waarvan mijn bestaan deel uitmaakt, doelloos is, dan is er weinig reden om aan te nemen dat er voor mijn leven en voor dat van mijn kinderen (als ik die heb) wel een zinvol perspectief bestaat. Bij doelloosheid lijkt immers de kans op toename van chaos groter dan die op toename van ordening.

Als je naar de werkelijkheid om je heen kijkt, lijkt het er inderdaad veel op dat het bestaan is onderworpen aan de tweede wet van de thermodynamicawet (toename van wanorde in een gesloten systeem). Allerwegen om ons heen zien we immers maatschappelijke ontwrichting door overbevolking, oorlogen, honger en armoede; groeiende migratiestromen van oost naar west en van zuid naar noord; toenemende criminaliteit, vandalisme, anarchisme, rassenhaat; grootschalige vervuiling van grond, water en lucht; uitroeiing van dier- en plantensoorten, vernietiging van regenwouden, afbraak van de ozonlaag, versterking van het broeikaseffect, afsmelten van poolkappen, stijging van het zeeniveau enz., enz. Is het tegen de achtergrond van dat alles geen luchtfietserij om te veronderstellen dat er per saldo toch sprake is van een positieve ontwikkeling?

Naar mijn mening zijn er ondanks alle hierboven opgesomde narigheden, goede redenen om de moed niet in de schoenen te laten zakken. Waarom? Omdat op langere termijn beschouwd de evolutie niet stuurloos is, maar richting heeft, een richting die bepaald wordt door de intrinsieke drang in al het zijnde tot het aangaan van verbindingen, tot vorming van complexere eenheden waarin het geheel meer is dan een simpele optelsom van de delen. Deze tendens tot synergie is fundamenteel en universeel aanwezig op alle niveaus van materie, leven en geest. Het is een ontwikkeling met vallen en opstaan. In een periode van neergang is de verleiding groot om aan te nemen dat de wereld op weg is naar de ondergang. Maar wie de ontwikkelingen op lange termijn in het oog houdt, weet beter. De evolutie zet zich door in de richting van een alles omvattende, gestructureerde en gearticuleerde kosmische samenhang, door Teilhard de Chardin aangeduid als het punt omega: de ultieme ontplooiing van materie en geest.

Als we oplettend om ons heen kijken zien we dat allerlei maatschappelijke structuren in elkaar grijpen, onderling verweven raken. Steeds meer gaat met steeds meer samenhangen.
De in al het zijnde aanwezige intrinsieke tendens tot synthese (letterlijk: samenvatting van verschillende elementen tot een hogere eenheid waarin de tegenstrijdigheden zijn opgeheven), roept tegelijkertijd tegenkrachten op: de wet van de traagheid verzet zich tegen de drang tot toenadering en tot ordening van het onsamenhangende. Door het naar elkaar toe bewegen van de delen, gaat de daardoor toenemende inwendige druk in het geheel naar een kritische grens. Dat is precies wat we in de menselijke samenleving op wereldschaal zien gebeuren. Volken, rassen, culturen en godsdiensten zijn in een smeltkroes geworpen. We zijn tot elkaar veroordeeld. We hebben vaak een afkeer van elkaar en toch móeten we integreren. We staan in veel opzichten tegenover elkaar maar we worden tegelijkertijd steeds afhankelijker van elkaar. De inwendige spanning stijgt. We ervaren het als toename van chaos.

Hoe bedreigend en beangstigend dit alles ook is, het is niettemin een onvermijdelijke en noodzakelijke voorwaarde voor een grensoverschrijding naar (in betekenis van synthese) “een hogere eenheid waarin de tegenstrijdigheden zijn opgeheven.” Aan eerdere evolutionaire doorbraken gingen vergelijkbare omstandigheden vooraf. Denk bijvoorbeeld aan de “organische soep” van de oerzee waarin de eerste levende cellen ontstonden. De inwendige druk, maar ook de interactie daarin moet onvoorstelbaar groot zijn geweest. Wat een (denkbeeldige) waarnemer alle hoop op een sprong voorwaarts zou hebben ontnomen, bleek in werkelijkheid het geboorteproces van het leven te zijn.

Er is reden voor hoop dat we een vergelijkbaar proces meemaken: de barensweeën van een nieuwe tijd, van een mensheid waarin harmonie de boventoon voert, van een de individualiteit overstijgend, collectief menselijk bewustzijn, kortom van een “new, brave world”, maar dan in een positieve, een verheven betekenis van dat begrip.

Schrijver: N. Wamelink, 4 april 2006


Geplaatst in de categorie: filosofie

4.2 met 4 stemmen 877



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)