categorie: geschiedenis

GEPLOGENHEDEN IN DE LAGE LANDEN

De Romeinen deden het al; giften uitdelen op de eerste dag van een nieuw jaar. Dat gebaar kennen we anno 2018 nog steeds. Op veel plaatsen is het nog steeds de gewoonte kinderen die je Gelukkig Nieuwjaar komen wensen een geldbedrag of snoep te geven.
In Scheveningen ging je in de jaren vijftig en zestig op nieuwjaarsdag met je ouders lopend bij grootouders, ooms, tantes en verre neven en nichten langs en daar was je de hele dag zoet mee. Het liefst nam je een bordpapieren kinderkoffertje mee waarin je elk dubbeltje en kwartje en de je bij uitzondering toebedeelde guldens of rijksdaalders bewaarde. Wat een genot was het met je neefjes en nichtjes telkens te tellen en te rammelen met je koffer. Je voelde je de koning te rijk. Je ouders werden met het uur vrolijker van de boerenjongens die een oud tante steevast serveerde en van de port, bessenjenever, borrels en advocaatjes met slagroom die ze gedurende de dag innamen. Pas veel later kwamen andere sterke dranken op het menu te staan die men met cola mixte. Als je een jaar of veertien was, werd je ineens te groot bevonden en stopte het uitdelen helaas.

Anno 2018 zijn de dubbeltjes en kwartjes euromunten of biljetten zelfs geworden. Alleen worden die uitgedeeld op de Nieuwjaarsreceptie die iemand dan thuis houdt. Ook wordt er niet meer gebeld even na middernacht maar nee, men appt even ‘Gelukkig Nieuwjaar’ naar zijn ouders, opa’s, oma’s, tantes en ooms of vrienden.
De hardnekkige gewoonte elkaar wenskaarten te sturen hoort ook bij de jaarwisseling. Al werd een flink aantal papieren wensen dit jaar vervangen door digitale; het papier wint het nog altijd ruimschoots. Ook oliebol, appelflap en kerststol houden zich nog steeds staande, net als het hebben van goede voornemens. Rijkelijk voedsel en veel drank komt dan ook van eeuwen her, bedoeld als offer om de goden gunstig te stemmen. Na het ritueel nuttigden de mensen de offeranden zelf!

In de 19e eeuw ontstond de gewoonte dat lantaarnopstekers, vuilnismannen en nachtwakers en schoorsteenvegers iedereen aanspraken op nieuwjaarsdag om met een gedichtje of prent geld los te peuteren. Vermoedelijk komt daar de gewoonte kerst- en nieuwjaarswensen te sturen vandaan. Het was opdringerig en werd op den duur verboden. Toch kennen we het nu nog van reclamefolders- en krantenbezorgers. Ze bellen aan, overhandigen je een kaartje met
De Beste Wensen en houden hun hand op. Het is ieder jaar weer een hele toer om op tijd cash in huis te hebben en ook nog munten of papiergeld bij elkaar te krijgen om aan kleinkinderen en neefjes en nichtjes uit te delen. Het lukt altijd wel, maar met veel kunst en vliegwerk. Een rolletje pepermunt met tien euro betalen, een doosje paracetamol met twintig euro en dan vriendelijk vragen of je zoveel mogelijk een en twee eurostukken retour kunt krijgen. Er zijn natuurlijk altijd mensen die gewoon eerder beginnen met kleingeld apart leggen.

Sinds 1960 kennen we de traditie van de Nieuwjaarsduik in winterzee. Ook het schansspringen in Garmisch-Partenkirchen, rechtstreeks uitgezonden op 1 januari en het Nieuwjaarsconcert vanuit Wenen zijn al decennia lang niet meer weg te denken.

De gewoonte vuurwerk af te steken na 24.00 uur bestaat ook al eeuwen. Lawaai had het doel de geesten van de doden en demonen weg te jagen. Haast iedereen is het vergeten. Het komt van de Germanen die dat met trommels en ratels deden. Later kwamen de kerkklokken erbij en in de 13e eeuw begon men buskruit te gebruiken. Ook nu nog maakt het carbid schieten een haast ondragelijk geluid. Begin jaren zestig kwam het siervuurwerk op.
Vanaf 1950 begon het kaarten sturen. Lang daarvoor, in de 15e en 16e eeuw, was het gebruikelijk dat hooggeplaatste personen elkaar nieuwjaarsbrieven schreven. Veel mensen konden immers niet lezen en schrijven. In de 17e en 18e eeuw nam de gewone bevolking dit gebruik meer en meer over. Geplogenheden is een prachtig oud woord voor gebruiken en gewoonten net als de wat ouderwets aandoende wens van een 85 jarige anno 2018: ‘Veel Heil en Zegen.’ Tot slot een gedichtje op een wenskaart uit andere tijden : ‘Wie zou niet aan alle mensen, ’t Goede dezer aarde wensen? Veel geluk, voorspoed en zegen, strale van omhoog U tegen.’
De Germaan in mijn genen glimlacht, joelt geluidloos, denkt even terug aan de tijd dat hij het ontwaken van de natuur en de wedergeboorte van de zon vierde en wat voor gevolgen dat heeft gehad.