Roxane van Iperen raakt zeer gevoelige snaren

De Genocidefax als Boekenweek Essay 2021 door Roxane van Iperen is - evenals haar indrukwekkende optreden in de meest recente Zomergasten op televisie - doordrenkt van krachtige zinnen en stellingname op het terrein van groepsdenken en individuele verantwoordelijkheid. In het essay beschrijft zij in 60 bladzijden de gruwelijke gevolgen van een collectief genegeerde fax als waarschuwing tegen de latere slachtpartij van de Hutu’s tegen de Tutsi’s in Rwanda. Een miljoen mensen kwamen daarbij om. Op www.hebban.nl staan vele lovende recensies over dat essay. Opvallend dat in het grote aanbod van boeken en geschriften Roxane van Iperen zich zo nadrukkelijk manifesteert. Blijkbaar raakt zij snaren, die wij allen herkennen en in ons sluimeren.

Ofwel: volgen wij groepsdenken of durven wij af te wijken als het gaat om waarheid? In haar optreden in het programma Zomergasten was dit ook volgens mij de rode draad. Individu ten opzichte van systemen. Ofwel: fijn dat je weinig zoet gebruikt, maar dienen wij niet eerst de voedselmakers aan te klagen of te veranderen? Haar vergelijking met spelletjes met de cavia’s in een bak met schotten en gangetjes en waar deze diertjes uiteindelijk terecht kwamen in een doodlopend deel, illustreert deze kwestie. Ze vergeleek dit ‘spel’ in Zomergasten met een opgebouwd systeem van onderzoek, wetenschap, winstmakerij en groepsdenken. Uiteindelijk komt de mens terecht daar waar de systemen onvermijdelijk toe leiden.

Dat ontslaat ons volgens van Iperen niet van persoonlijke verantwoordelijkheid nemen. Belangrijker is volgens haar wel, dat wij de huidige systemen kritisch doorlichten en aldus dwingen tot echte veranderingen. Pas dan zijn effecten zichtbaar, hoe positief individuele keuzes voor veganisme of minder suiker ook zijn. De getoonde fragmenten in Zomergasten illustreerden inderdaad op scherpe wijze kwesties als schuld, wraak, groepsdenken en moraal. De gruwelijke voorbeelden van de Tweede Wereldoorlog, onderstreepten van Iperen’s betoog in Zomergasten. Voor mij persoonlijk besprak zij alle items waar ik inmiddels een leven lang op mijn eigen, simpele en vaak laffe niveau zorgen om heb.

De mechanische en fabrieksmatige wijze om mensen in concentratiekampen te ontmenselijken las ik als kind eerder dan voor mijn leeftijd verantwoord was. Dat kwam omdat ik door een chronisch kwaaltje regelmatig van school moest verzuimen en dan mijn tijd vulde met veel lezen. Vanaf toen vroeg ik mij regelmatig af hoe heldhaftig ik zou zijn als enkele buren weggehaald zouden worden, omdat zij volgens een overheid niet passen in onze samenleving. Zou ik mijn stem verheffen? Ook wist ik zeker, dat mijn zwakke gezondheid in de laatste wereldoorlog rampzalig zou zijn. In een gevangenis of kamp zou ik het nooit lang volhouden. Onmiddellijk zou ik afgevoerd worden omdat zware arbeid onmogelijk was voor mij. Deze vragen leven nog steeds bij mij.

Op de lagere school richtte ik lang geleden een clubje op met enkele medeleerlingen om gepeste kinderen te beschermen en de plaaggeesten aan te pakken. Met moedig zijn had dit weinig te maken. Meer was het mijn angst om zelf door pestkoppen in een hoek te worden gedrukt. Dan maar het verzet organiseren, bedacht ik. Mijn fantasie ging ver genoeg, waardoor het besef van eigen kwetsbaarheid overheerste. Evenzo kwam ik jaren later regelmatig in arbeidssituaties in conflict. Ik bleek allergisch voor spelletjes rond de macht en de lagen daaronder. Hartkloppingen kreeg ik van het gedwongen volgen van narcistische leiders door grote groepen medewerkers uit angst voor baanverlies of status daling. De topleider, die het eigen beroerde leiderschap maskeerde door de grote bek naar ondergeschikten. De subtiele trucjes om een ‘dossier op te bouwen’. Ik kon er niet de schouders over ophalen.

Dus moest ik af en toe bakzeil halen en via de kantonrechter de organisatie verlaten. Of ik zo’n geweldige revolutionair was? Zeker niet. Ik vermoed dat patronen van dit soort verzet ook liggen in de verhalen over de oorlog in mijn jeugd, gevoegd bij eigen angsten en onzekerheden. Om die redenen maak ik mijzelf wijs veel te herkennen in de visies van Roxane van Iperen. Terwijl ik van geen kanten haar talent bezit om uiting te geven aan deze analyses van individu versus ‘systemen’. Meer is het: ‘dan hoor je het ook eens van een ander’. Ze raakt uiterst gevoelige snaren in haar visies. Te hopen valt, dat wij op termijn dit inzicht omzetten in werkelijke veranderingen in het systeem, zoals klimaat, voedselbereiding, macht en tegenmacht, en groepsdwang versus individu.

groepsdenken systemen individu verzet moraal geweten waarheid

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.6 met 5 stemmen 232