Inloggen
voeg je column toe

Columns

Neurenberg tribunaal

Wie de bestseller “de meeste mensen deugen” van Bregman heeft gelezen, blijft met een moeilijk gevoel zitten. Hoe kan het dat als de meeste mensen als de meeste Duitsers in de Tweede Wereldoorlog dat niet deden, of de meeste Russen nu.

Ik zei altijd dat de meeste mensen deugen het grootste deel van de tijd. En een andere aanpassing op Bregmans stelling was dat de meeste mensen willen deugen. De Duitsers probeerden te deugen volgens de regels die er destijds golden en dat lukte hen aardig. Die regels waren echter van de duivel of zoals men vroeger zei, des duivels. Hetzelfde geldt voor de regels waaronder het Russische leger nu Oekraïne binnenvalt. Het komt niet voor uit willen deugen, maar uit het willen deugen volgens de regels.

Nu heeft Richard Wrangham een prachtig antwoord op Bregman geschreven: de goedheidsparadox, the goodness paradox. Wrangham legt uit dat de mens beter dan de meeste andere dieren is in het beheersen van de reactieve agressie. Je kunt een mens slaan en die kan zijn andere wang tonen. Dat zal een chimpansee of een wolf nooit doen. Die gaat vechten of, als je hard genoeg slaat, vluchten, maar nooit zijn andere wang tonen. Die zijn niet gek.

Nu is de mens ook niet gek, want je reactieve agressie beheersen maakt het mogelijk verregaand samen te werken. Daardoor kunnen we dijken bouwen voordat er een storm is en daardoor kunnen Russen Oekraïne binnenvallen ook al is dat niet nodig. Dat we dat laatste toch doen, heeft te maken met onze andere kracht. We zijn goed in het onderdrukken van reactieve agressie, maar ook goed in het uitvoeren van proactieve agressie. Wrangham noemt het proactief, maar mijn vrouw zegt dat het tegenovergestelde van reactieve agressie actieve agressie is, maar laat ik bij uitzondering Wrangham volgen en niet mijn vrouw. Niet vanwege de titels, maar omdat Wrangham nu eenmaal het boek heeft geschreven en mijn vrouw niet.

Proactieve agressie is ons vermogen om een ander met voorbedachten rade aan te vallen. Dat is strafbaarder volgens de wet, maar er zijn situaties waar we dat volgens de wet mogen. We mogen een misdadiger in de boeien slaan en in het gevang stoppen. Daar hoeft de misdadiger de agent of de rechter niet persoonlijk iets hebben misdaan, als er maar regels zijn die de misdadiger heeft overtreden. Dat maakt dus dat de Duitsers volgens het Duitse recht in hun recht stonden toen ze Joden vermoordden. Het was zelfs lastig om ze na de oorlog toch te veroordelen. We hebben daarvoor de mensenrechten bedacht, die zo voor de hand liggen dat ze altijd gelden. Dat is natuurlijk onzin, maar we waren zo boos op de ergste Duitse misdadigers, dat we iets moesten bedenken waar we zelf in geloofden. Dus opnieuw een vorm van proactieve agressie.

Dat is dus het antwoord van Wrangham op Bregman. We kunnen ons beheersen, maar kunnen ook aanslagen beramen, oorlogen beginnen, hinderlagen tegen andere mensen leggen, in de toeslagenaffaire onschuldige mensen fraudeur noemen en hen in het verderf storten, waarna de ambtenaren die het hebben gedaan onschuldig de schouders ophalen en zeggen dat ze geen mogelijkheden hadden om de wet niet toe te passen.

Wellicht opnieuw tijd voor een Neurenburg tribunaal? Als je de ernst van de situatie tot je laat doordringen wat onze regering de afgelopen tientallen jaren heeft gedaan, kan ik me de uitspraak van het Forum-kamerlid Van Houwelingen best volgen. Alleen hij had het over iets anders, begreep ik.

Laten we het in ieder geval niet in Neurenberg organiseren, maar in één of ander klein dorpje. Het Loppersum tribunaal. Dat lijkt me wel wat voor Nederland. Of liever nog: laat ons onze proactieve agressie gebruiken voor het droog en nat houden van ons land.

Schrijver: Jan R. Lønsing, 14 september 2022


Geplaatst in de categorie: actualiteit

3.0 met 6 stemmen 160



Er is 1 reactie op deze inzending:

Naam:
Bet Weter
Datum:
14 september 2022
Ik blijf niet met een moeilijk gevoel zitten hoor Jan. Bregman vind ik een populist die een zeer goede titel gekozen heeft voor zijn boek en daarop binnenloopt. Het is hem gegund. Het is precies zoals je zegt: de meeste mensen willen graag deugen dus kietel jezelf en lees de blijde boodschap van Bregman. Deugen is en blijft een antropocentrische uitvinding. Dieren hebben het niet over deugen. Met je reactieve en proactieve agressie raak je me even kwijt. We staan dus altijd in de “agressiestand” maar kunnen wat aan de knoppen draaien begrijp ik. Dat lijkt op alledaagse wijsheid verpakt in dure woorden.

Regels veranderen volgens mij niets in ons besef van gerechtigheid. Je zegt ergens: “Dat maakt dus dat de Duitsers volgens het Duitse recht in hun recht stonden toen ze Joden vermoordden”. Ik vermoed dat het volgen van de regels vaak een kwestie is van zelfbehoud. Als de regels niet gevolgd worden staan mij waarschijnlijk repercussies te wachten die aspecten van mijn leventje bedreigen. Ik weet ten diepste wel dat ik verkeerd handel, al volg ik de regels, maar mijn eigen “ik” is belangrijker. Mijn overlevingsdrang is groter dan het volgen van mijn geweten. Over deugen gesproken!

Tribunaal? Alleen het woord al doet mij de rillingen over de rug lopen. Een tribunaal is voor “gutmenschen” die achteraf precies weten wat een ander verkeerd heeft gedaan.

Wel een prikkelende column overigens.

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)