Overlevingsinstinct

Er is een tijd geweest dat vliegangst mij vreemd was.
Dit is inmiddels veranderd. De realiteit kwam denderend binnen.
Hoezo, dat overkomt mij niet? Ik kan in het vliegtuig zitten op weg naar Oostenrijk dat zometeen neer zal storten in de bergen.
Waarom zou de bus waarin ik iedere dag reis geen ongeluk kunnen krijgen?
Natuurlijk redt de skilift waarin ik sta met andere mensen, het wel vandaag.
Oh ja, ben ik uitverkoren soms? Ik dacht het niet.

Op National Geographic heb ik vaker, al zwetend op de loopband in de sportschool, reconstructies gezien van vliegtuigrampen. Het gebeurt.
Laatst stond er een bericht in de krant dat er een skilift vol met mensen een dag en nacht boven een peilloze diepte had gehangen: een parapenter was verstrikt geraakt in een van de kabels waaraan de lift dagelijks meerdere malen naar beneden en weer naar boven trok. Zie je wel, denk ik dan.

Dat beschermende, geruststellende mij-overkomt-dit-niet- gevoel ben ik kwijt geraakt. Ergens. Ik wil het graag weer terug. Want om nou iedere dag angstig en bezorgd door het leven te gaan. Dat is net zo onrealistisch als denken dat jou nooit iets zal overkomen.
Het angstknopje in mijn hoofd, amygdala noem je dat, zou ‘te strak staan afgesteld’.
Wat helpt om de amygdala minder gevoelig te maken is stress afvoeren. Door te sporten bijvoorbeeld.
Dit ben ik gaan doen. Vandaar al dat gezweet op de loopband. (Beetje paradoxaal is het wel om dan op het scherm tegenover de loopband uitzendingen te laten zien met uitgebreide beelden van vliegtuigrampen. En vooral suf van mij om hier nog naar te kijken ook.)

Een vertekening van de werkelijkheid hebben we allemaal. We leven maar ten dele in de realiteit. Dat heeft gevolgen voor ons denken en doen. Zoals wij de werkelijkheid ervaren, zo zijn wij en zo is onze logica.

Dat we de werkelijkheid vertekenen komt door ons overlevingsinstinct. Dat wil overleven door voldoende eten, een huis dat genoeg beschermt tegen regen en kou, en nageslacht.
Om die doelen te halen is de overtuiging nodig dat we speciaal zijn en daarom recht hebben op voedsel, een woning en sex.

Dit overlevingsinstinct vervormt onze kijk op de werkelijkheid op zo’n manier dat die ons gevoel bevestigd speciaal en machtig te zijn.
Aldus Jean Jacques Suurmond in Trouw.
Hij vergelijkt Breivik, Donald Duck, jij en ik met elkaar.
‘Breiviks ( sterk vervormde) waarneming dat Noorwegen een ramp tegemoet gaat, geeft hem in zijn eigen ogen de status van een kruisridder die moedig het land verdedigt tegen oprukkende moslims’.
Hij voelt zich een held in zijn eigen verhaal.
In het wereldbeeld van Donald Duck werkt alles en iedereen hem tegen. Dit is zijn manier om zich speciaal te voelen. Want waarom zou de wereld zich anders over hem zo druk maken? Hij is liever een getergde eend dan een grijze muis. In een paranoïde waan denk je dat je zo belangrijk bent dat iedereen met jou bezig is. Je word achtervolgd dus je bestaat.

In wezen zijn we allemaal druk bezig om de hoofdrol te spelen in ons eigen kleine verhaal dat we van de werkelijkheid maken. Een hartaanval overkomt alleen de buurman. We kunnen ons niet voorstellen dat de dood bij ons op de stoep zal staan. Dat past niet in het plot. Totdat je iets ernstigs meemaakt.

Nu heb ik een psychiater wel eens horen zeggen dat mensen die depressief zijn eigenlijk de wereld aanschouwen zoals die werkelijk is. Het is dus blijkbaar niet zo fijn om in de volle werkelijkheid te leven. Dan teken ik toch voor een klein beetje zelfbedrog.

Het is de kunst om evenwicht te houden. Tussen voldoende stofjes in je hoofd om je optimistisch te houden, je niet zo somber te maken over de werkelijkheid zodat je geen stap meer verzet en geen zin meer ziet.
En anderzijds de realiteit te blijven zien en jezelf niet zo belangrijk te maken dat je denkt dat de wereld om jou draait.
Want hier doe je op den duur de mensen om je heen mee tekort. Het verziekt de relaties met anderen. In het geval van Breivik heeft dit wel heel grimmig uitgepakt.