Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

De mythe van de agressieve psychiatrische patiënt

"Zijn mensen met een psychiatrisch ziektebeeld zo agressief als ze vaak worden afgeschilderd? Waar komt die agressie vandaan? Komt het doordat agressie bij hun ziektebeeld hoort, of komt het door hun machteloosheid?"

Die vraag werd vorig jaar gesteld op een forum voor mensen die werken in de zorg. Een interessante vraag, omdat de media het beeld van de met messen zwaaiende, onberekenbare psychiatrische patiënt vaak lijken te bevestigen. Uit onderzoek blijkt echter dat het niet klopt. Graag wil ik daar twee dingen over zeggen die voor mijn gevoel de essentie raken.
Door eerst die elementen uit te diepen, wordt het mogelijk om iets te zeggen over het mogelijke verband tussen agressie en psychiatrische ziektebeelden.

DUBIEUZE DIAGNOSTIEK

In de eerste plaats heb ik grote twijfels t.a.v. de juistheid van psychiatrische diagnoses. Zoals uit diverse onderzoeken is gebleken zit men er in veel gevallen naast bij het vaststellen van een psychiatrisch ziektebeeld. Als telkens weer blijkt dat normale proefpersonen, die zich tijdens een experiment in een psychiatrisch ziekenhuis hebben laten opnemen, steevast als 'psychotisch', 'schizofreen' en 'borderliner' worden gekarakteriseerd, is dat een regelrechte aanfluiting voor het hele systeem van de psychiatrische diagnostiek.
Het feit dat men tegenwoordig uitgebreide handboeken gebruikt om een diagnose te kunnen stellen, doet daar volstrekt niets aan af. Het is en blijft een zeer arbitrair gebeuren.
Het lijkt me dan ook goed om zeer voorzichtig te zijn met dergelijke benamingen. Een meer neutrale benaming is dan ook 'mensen die een psychiatrisch etiket hebben meegekregen'. Dat laat de vraag in het midden in hoeverre die diagnose al of niet terecht is.

DIAGNOSTIEK EN STIGMATISATIE: TWEE HANDEN OP ÉÉN BUIK

Er is nog een ander gevaar. Een psychiatrisch etiket heeft steevast dezelfde uitwerking als een stigma. Sterker nog: in feite is het opplakken van een psychiatrisch etiket al identiek aan het stigmatiseren van iemand. Het gevaar is namelijk levensgroot dat de buitenwacht iemand met een psychiatrische diagnose gaat beschouwen als iemand die met dat ziektebeeld samenvalt. Iemand hééft dan niet een bepaalde psychische stoornis, maar ís een belichaming van die stoornis; andere aspecten van die persoon verbleken daarbij. Zo iemand kan dan puur en alleen worden gezien als 'borderliner', 'schizofreen', 'psychoticus' enz.

De gebruikelijke stigmata t.o.v. mensen die als 'gek' of 'psychisch gestoord' worden beschouwd, werken dan ook volop mee binnen de muren van een zorginstelling.

In die zin kun je de psychiatrie, als een segment van de maatschappij, dan ook beschouwen als het uitvoerend instrument van de maatschappelijke stigmatisatie. Dankzij het gebruik van psychiatrische diagnoses en heel veel psychofarmaca bevestigt en stimuleert zij de uitstoting en stigmatisering van groepen mensen. Om diezelfde reden is ze ook helemaal niet effectief, zoals uit tal van onderzoeken is gebleken.

DE MYTHE VAN DE AGRESSIEVE PSYCHIATRISCHE PATIËNT

Ik ga terug naar de openingsvraag. Die ging over het mogelijke verband tussen agressie en psychiatrische ziektebeelden. Zijn psychiatrische patiënten zo agressief als ze vaak worden afgeschilderd?

Uit onderzoeken naar stigmatisatie blijkt, dat er verschillende stereotype beelden bestaan van mensen met een psychiatrische stoornis. Uit de "Handreiking voor de bestrijding van stigma en discriminatie wegens een psychische handicap", die door diverse GGZ-organisaties is uitgegeven, wordt het als volgt omschreven:

HET STEREOPTYPE VAN PSYCHISCH GEHANDICAPTEN

"Hayward en Bright (1997) inventariseren vanuit de literatuur de volgende mogelijke verklaringen voor het negatieve beeld van mensen met een psychische handicap:

• Mensen met een psychische handicap zouden gevaarlijk zijn.
• Mensen met psychische handicaps zouden gedeeltelijk zelf verantwoordelijk zijn voor hun psychische toestand.
• Mensen met psychische handicaps zouden lijden aan een chronische ziekte met een slechte prognose.
• Mensen met psychische handicaps zouden onvoorspelbaar zijn en niet in staat geaccepteerde sociale rollen te vervullen."

Eén van de stigmata van psychiatrische patiënten is dus dat ze gewelddadig zouden zijn. Vooral de media zijn hier debet aan, maar omdat ook de media bestaande vooroordelen weerspiegelen en uitdrukken, zit het probleem veel dieper. Psychische problemen roepen angst en onzekerheid op; uitsluiting en discriminatie zijn (ineffectieve) strategieën om met die onzekerheid om te gaan. Wat is het werkelijke risico op geweld van de kant van mensen met een psychiatrisch etiket?
Hetzelfde rapport zegt daarover:

GEVAARSRISICO

"Omdat het stereotype van de gevaarlijke psychiatrische patiënt zo dominant is in onze samenleving, moet een anti-stigmaprogramma juiste en eerlijke informatie geven over de prevalentie van geweld. Het risico op geweld is zeer bescheiden in vergelijking met risicofactoren zoals leeftijd, geslacht, een verleden met geweld, sociaal-economische status en opleidingsniveau. Geweld door mensen met psychische problemen hangt bovendien nauw samen met drugsverslaving, de aanwezigheid van acute symptomen en de sociale context. De heersende angst, zo moet de boodschap luiden, is overdreven."

Omdat uit geen enkel onderzoek is gebleken dat mensen met een psychatrische diagnose gewelddadiger zouden zijn dan de rest van de bevolking, moet dat vooroordeel dan ook naar het rijk der fabelen worden verwezen.
Er zijn bovendien volop aanwijzingen dat de cultuur binnen psychiatrische ziekenhuizen en de psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen juist geweld in de hand werkt. Zo ontbreekt vaak een behandeling door een psychiater of psychotherapeut, worden er té veel en té langdurig psychofarmaca uitgedeeld, laten verpleegkundigen in GGZ-instellingen zich vaak weinig op de afdeling zien en wordt er te veel gebruik gemaakt van vrijheidsbeperkingen, isolatie en dwang. Een schreeuwend personeelsgebrek doet in feite de rest.

Hierbij moet worden aangetekend dat de agressie binnen de intramurale psychiatrie sterk kan worden teruggedrongen als er méér aandacht wordt geschonken aan de opgenomen patiënten. Iets meer aandacht, tact en cliëntgerichte zorg doen vaak al wonderen. Dat blijkt ook uit projecten die zijn uitgevoerd om de zorg te verbeteren.

Verder moet worden opgemerkt dat drugs- en alcoholverslaafden grotendeels verantwoordelijk zijn voor de agressie in GGZ-instellingen. De meeste mensen die niet vanwege verslavingen zijn opgenomen, zijn eerder timide en verlegen dan agressief. Als je dat laatste ook nog in aanmerking neemt, mag je gerust de conclusie trekken dat mensen, die puur en alleen vanwege psychische problemen in de psychiatrie terecht komen, iets minder agressief zijn dan de doorsnee bevolking.

PSYCHIATRIE BEVORDERT STIGMATISATIE

Daar kan ik nog aan toevoegen dat de psychiatrie de stigmatisatie van haar patiënten krachtig bevordert. Uit het rapport "De zaak tegen antipsychotische medicijnen: een registratie over 50 jaar van meer kwaads dan goeds", dat in 2008 werd gepubliceerd, blijkt nl. dat langdurig gebruik van psychofarmaca bij schizofrenie en andere ernstige stoornissen een terugval in de hand werkt. Ook lopen mensen door het langdurige gebruik van psychofarmaca een verhoogde kans op een chronische psychische aandoening.

Het langdurige gebruik van psychofarmaca bevordert dus de stigmatisering van (ex)psychiatrische patiënten, en wel om voor de hand liggende redenen: de interesse voor de omgeving wordt kleiner, men verzorgt zichzelf minder goed, betaalt rekeningen niet, verwaarloost sociale contacten enz. Al die dingen heb ik bij verschillende mensen geconstateerd.

METHODEN OM STIGMATISATIE TERUG TE DRINGEN

Ik denk dan ook dat het goed is dat er op dit punt een cultuuromslag plaats vindt. Er is niet alleen verder onderzoek nodig, maar vooral ook een andere mentaliteit t.a.v. het gebruik van psychofarmaca. Men zou het gebruik ervan drastisch moeten beperken en ze eigenlijk alleen maar moeten voorschrijven als iemand een persoonlijke crisis doormaakt. Het overige gebruik van deze middelen - en vooral het langdurige, intensieve gebruik ervan - doet inderdaad meer kwaad dan goed.
Verder zou het wenselijk zijn als de media het stereotype beeld van de agressieve psychiatrische patiënt bij zouden stellen. Ze bevestigen daarmee immers bestaande vooroordelen en houden zodoende allerlei mythen in stand.

Last but not least zouden de patiënten er goed aan doen om zich wat weerbaarder en assertiever op te stellen als ze met stigmatisatie en de gevolgen ervan worden geconfronteerd. Het gebeurt nl. nogal eens dat ze zichzelf tekort doen door er al bij voorbaat van uit te gaan dat ze niet zullen worden geaccepteerd. Dat laatste aspect van stigmatisatie mag zeker niet worden vergeten.

Schrijver: Hendrik Klaassens, 24 juli 2009


Geplaatst in de categorie: psychologie

3.3 met 15 stemmen 621



Er is 1 reactie op deze inzending:

Naam:
Jeannette
Datum:
31 juli 2009
Email:
jeannettewahome.nl
Een helder, to de point en waarheidsgetrouwe raportage over het wel en wee binnen de psychiatrie. Mijn complimenten.

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)