`Vroegâh'

`Vroegâh' is misschien wel het woord dat mijn Haagse wortels het duidelijkst laat doorklinken. Het bestellen van een `brôhgdje BâhPâh' (broodje Bapao) doet dat anders ook heel aardig. Een onvervalst Haags standaardzinnetje gaat uit van de strenge winters van weleer waarin Gronings gas nog niet gewonnen werd: `Kekh mêh nâh met mêh kauweh klauwuh hâwhtjes hakkûh'.
In 1963 maakte ik zo'n winter mee in de Leersumstraat. De sneeuwpoppen keuvelden in drommen op de trottoirs en ik sloeg mijn armen om het middel van mijn vriendje Arthur wiens wangen net als de mijne verrukt bloosden van de sneeuwwitte mogelijkheden, terwijl onze moeders vertederd waren door die kleuteraanhankelijkheid.

Het betekent niet dat er geen nieuwe vondsten meer konden worden gedaan, zoals er ook nog af en toe een tyrannosaurusbotje bij een opgraving opduikt. Ik fiets al jaren achtereen in vnl. Zuid Frankrijk en daar zoemt een prachtig insect rond. Ik had nog niet zo lang een iPhone en goochelde foutief met de fotofunctie waardoor het onbedoeld een schokkerig, maar wel grappig filmpje over de blauwzwarte houtbij opleverde. Het beestje wilde maar niet neerstrijken op een bloemkelk en ik huppelde er achteraan door de kloostertuin voor een goed shot. Uiteindelijk kreeg ik hem een paar keer voor de lens. Landgenoten vroegen me waar ik mee bezig was, zodat ik ze in geuren en kleuren kon vertellen hoe `praachtêgh, praachtêgh' ik de `blahhzwâghte hawhtbêh' vond. Ik heb het hier een beetje aangedikt om het over te laten komen, maar het Haags liet zich niet loochenen in mijn bewondering voor die bij.

Onlangs liep ik figuurlijk tegen de schuifpui aan. Fantastisch op z'n Haags! Je hoeft je bij stoten tegen een schuifpui, omdat je die onverhoopt over het hoofd zag niet op vloeken te verlaten, want die uitmaken voor `vuileh viezuh sghûfpûh' biedt meer dan genoeg ruimte voor stoom afblazen.
Fonetisch werkt het lekker met het Franse dakje: ^, accent circonflexe. Avez vous une maison avec un ^?
Ik praat niet het platste Haags, maar met wat voorkennis is mijn afkomst zeker te herleiden tot de stad met de ooievaar in het wapen. Eén `vroegâh' volstaat.

'Vroegâh' ging ik met mijn vader naar het 'Zuidehpaghk' om watervlooien te vangen voor de aquariumvissen. Of we gingen de andere kant op naar de Veenendaalkade, maar daar zaten meer Cyclops, terwijl het ons om de dikke doorbloede Daphnia's te doen was. Toen hadden de tropische vissen hun intrede in ons huishouden al gedaan. Daarvoor hadden we het aquarium gevuld met vissen van Hollandse herkomst: stekelbaarsjes, driedoornig en tiendoornig, bittervoorntjes. Om die te vangen gingen we verder van huis; ergens bij de Erasmusweg. Ik kan me herinneren dat er minuscule nog maar net uit het dril gekropen kikkertjes op een in de goudvissenkom drijvend plankje zaten. Uiterst grappig vond ik en zie ze nog voor me, maar dat is van verder terug in de tijd. Ik weet niet of ze al springend in de kamer beland zijn, maar vermoedelijk waren ze voordien alweer uitgezet naar de sloot door mijn vader.
De goudvissentijd stond bij ons gelijk aan de prehistorie. Van een goudvis met een armzalig takje groen werd snel afgestapt en de aquariumhobby breidde almaar uit.

Tóen loonde het nog de moeite om de slootjes af te struinen naar visjes van eigen bodem en groen waarmee je je aquarium kon vullen. Met een paar draaien van het schepnet wemelde het van de watervlooien, bootsmannetjes, libellelarven, geel gerande watertorren, de al genoemde stekelbaarzen die wriemelden in het in het gras rustende net. Het kon niet anders doen dan de fantasie prikkelen van het jongetje dat ik was.
Maar kijk nu eens in een willekeurige (boeren)sloot? In 44 % van het oppervlaktewater is de biologie niet op orde en bij slechts 11% is er sprake van voldoende dieren en planten, maar is het stikstof en fosforgehalte nog steeds te hoog. Om nog maar te zwijgen over het gif dat in het oppervlaktewater terecht komt.
Laatste tijd hoor je regelmatig over vervuilende staalslakken (afvalproduct van staalproductie met o.a. zware metalen) die op veel plekken gebruikt mogen worden en door heel Nederland verspreid liggen, zelfs als coating voor wandelpaden van Natuurmonumenten (uitzending Pointer van 2022) zijn gebruikt!

En de achteruitgang blijft niet tot Nederland beperkt. In Zuid Frankrijk lunchte ik tijdens een fietstocht op een bruggetje en het beekje dat onder me door stroomde met voldoende helder water was een pracht van een afleiding met hordes Amerikaanse rivierkreeften die over de bodem scharrelden. Dat was dan ook het enige dat er te zien was. Vegetatie afgezien van wat algenslingers en ander dierlijk leven dan de rivierkreeften waren afwezig. Het was een kopie van veel Nederlandse wateren. Rode Amerikaanse rivierkreeften peuzelen alle andere leven op en graven gangen in de oevers. Het probleem van de invasieve exoten.
Langs de oevers in België en Frankrijk stikt het van de Japanse duizendknoop die met roundup omzichtig bestreden moet worden vanwege de agressiviteit van het gif. In arren moede stond er af en toe een metertje tot op de enkels gesnoeide duizendknoop om er omheen weer huizenhoog op te rijzen.

`Nederland is een gaaf land'. Daarbij doelde Rutte op hoe goed we het economisch hebben: geld op de rekening, voldoende hebbedingetjes, een smeulende barbecue als ultiem vrijheidssymbool, elk vliegtuig dat we kunnen pakken ook daadwerkelijk pakkend, kortom de achterhaalde betekenis van welvaart, die vooral niet geremd mag worden door aanspraken van de aarde/natuur.
Rutte was niet scherp gefocust als het daarom ging; ik hoef alleen de rampzalige stikstofcrisis maar te noemen waaruit nog geen uitweg gevonden is. De traditie van zijn kabinetten wordt in die zin voortgezet, want in de troonrede van afgelopen dinsdag sneeuwde de natuur alweer helemaal onder. BBB en in mindere mate VVD hebben daar geen sjoege van.

En wat te denken van de klimaatcrisis (gaat me aan het hart als mede-eiser in `klimaatzaak' aangespannen door Urgenda tegen de staat destijds en wat we nú, jaren later, zien is de landelijk afnemende interesse en het waarschijnlijk afzwakken van het Europees klimaatplan), diepzeemijnen, PFAS, de biodiversiteit die achteruit holt; ziet u nog geplette insecten op de voorruit van uw auto, andere vlinders dan koolwitjes of spreeuwen in uw tuin?

Ik wil tot slot nog even een reportage van Focus van afgelopen week memoreren: de zeehondenstand die van na vrijwel extinctie na bejaagd te zijn weer tot bloei is gekomen is inmiddels weer aan een neergang begonnen. Oorzaken zijn nog niet goed te duiden, maar wetend dat de scheepvaart in de Waddenzee in de tussentijd verviervoudigd is, microplastics rondzwerven, aanleg van windparken zoveel lawaai produceert dat jonge zeehonden gedesoriënteerd raken ... Zelfs als er een nog onbekende predator op zou duiken die de stand beïnvloedt zou het verre van onterecht zijn om ook naar onszelf te kijken. Dat zijn we de zeehond, de natuur, de aarde en onszelf verplicht.

Daarom plêht ik vohr een stem op een groene partêh, want daar snappêh ze dat we zondêh natuur nergehs zêhn en dat we tehgen een enorme sgûhfpûh dreigêh aan te lopêh. Dat is wel ff belangrèkher dan de buitehlandehrs wat in al die hoofdêh geramd lèhkt te zitteh als hét thema der tèhdeh.
Met uw welnemêh deze suggestieh van een gosêh die komp uht de stad achtêh de duinuhhhh vanuith zêhn tuhntje vol scheuhrgras met, ik zweerh het, een verlate gierzwaluwh die boveh zeh hoofd zeihlt.

... Mondje Haags gekoppeld aan beknopt hakkuh op natuurvernietigend rechts ...

Zie ook: https://www.apartefact.nl

Schrijver: Albert Goudberg
21 september 2025

othello2casema.nl

Biografie van deze schrijver

natuurvernietiging Waddenzee Blauwzwartehoutbij Klimaat Haags

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.5 met 4 stemmen 137