Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

Igor Stravinski — Symfonie in drie delen (1945)

Achtergronden zoeken bij muziek
Op zondag 3 juni presenteert de Britse zender BBC Radio 3 tussen 18:00 uur en 19:30 uur, in het programma Discovering music, de Symfonie in drie delen uit 1945, van de Russische componist Igor Stravinski (1882-1971). De duur van het programma geeft — met de dubbele tijd die een uitvoering van het werk vergt — al aan dat er meer aan de hand is dan alleen de presentatie van muziek, hetgeen in dat programma gebruikelijk is. Steven Johnson gaat hierin op zoek naar enkele ideeën die ten grondslag liggen aan dit werk van Stravinski. Het Scottish Symphony Orchestra voert het werk uit onder leiding van Alexander Shelley.Een symfonie als dankbetuiging
De Symfonie in drie delen werd in 1945 voltooid en beleefde zijn eerste uitvoering op 24 januari 1945 in de New Yorkse Carnegie Hall, onder leiding van de componist, die het opus heeft opgedragen aan de New York Philharmonic Society “als dank voor de twintigjarige samenwerking met dit voortreffelijke muzikale instituut”. Stravinski heeft verder in het tekstboekje voor de New Yorkse première geschreven dat er geen programma aan deze symfonie ten grondslag ligt, maar dat het heel wel mogelijk is dat bepaalde indrukken van “onze zware tijd” (de Tweede Wereldoorlog) sporen hebben nagelaten.

De hoeveelste nu eigenlijk?
Stravinski maakte zelf nogal vaak gebruik van de term ‘symphony’ of zelfs ‘symphonies’, ook in een context waar zelfs helemaal geen sprake is van een regelrechte symfonie, maar van een compositie met een symfonische structuur — zoals de Psalmensymfonie, uit 1930, of de Symfonie voor blaasinstrumenten, uit 1920. Dikwijls wordt Stravinski’s Symfonie in drie delen beschouwd als zijn Derde. Als dat het geval is, dan is het duidelijk dat de Symfonie in C, uit 1940, de Tweede is. Maar dan komt vanzelf de grote vraag, welke symfonie dan als Eerste moet worden gezien.
Daarvoor zou een jeugdsymfonie uit 1907 in aanmerking komen, al zijn er heel goed ‘tellingen’ denkbaar die een totaal andere conclusie toelaten, en dan kan men de onderhavige, driedelige zelfs als Tweede, Vierde of Vijfde indelen. In ieder geval is het een echte symfonie, waarin Stravinski teruggrijpt op de traditie van Beethoven en Brahms, voorzover dat de constructie en de opeenvolging der delen betreft, ook al zijn dat er maar drie — iets dat sedert Mozart nauwelijks meer voorkwam.

Instrumentatie
De uitvoering van de Symfonie in drie delen vereist een iets groter orkest dan de Symfonie in C. Zo is er een extra klarinet nodig (verdubbeling van de basklarinet), een extra contrafagot, één trompet meer, de grote trom, en als bijzonderheid een piano en een harp die een concertante functie vervullen: de piano in het eerste deel, de harp in het tweede en die beide instrumenten in het derde deel. Er is wel eens gesuggereerd dat Stravinski daarmee een poging heeft ondernomen om de symfonie en het concerto tot een eenheid samen te smeden. In ieder geval is het dan duidelijk dat het concerto de meeste concessies doet.

Eerste deel (zonder aanduiding)
Over het eerste deel schrijft de componist zelf dat het werd geïnspireerd door ‘verschroeide aarde tactieken’ in China. Het gedeelte voor klarinet, piano en strijkers zou zijn geconcipieerd als begeleidingsmuziek bij een filmscene waarin Chinese mensen met hun handen en spaden de aarde bewerkten.
Het kan worden gezien als een toccata (allegro) in drie gedeelten, waarin het gehele complex aan muzikaal materiaal van de symfonie in geconcentreerde vorm wordt voorgesteld. Na een gedeelte waarin de piano zich solistisch doet gelden, vat het derde gedeelte de draad van de expositie weer op — ‘recapitulatie’ — om te eindigen met langzame blazersakkoorden.

Andante — Interlude: l’istesso tempo
Een duidelijk contrast met het eerste deel vormt het andante: een opgewekt intermezzo vol gratie. Harp en solofluit bepalen het muzikale gebeuren in deze driedelige liedvorm. Dit deel was aanvankelijk in 1942 geschreven als muziek bij de roman ‘Das Lied von Bernadette’ (1941) van Franz Werfel (1890-1945), maar werd daarvoor afgewezen.

Finale: con moto
De finale — con moto — is ten dele een ‘muzikale reactie’ op de nieuwsjournaals en documentaires, die Stravinski had gezien en waarin soldaten ‘in ganzenmars’ liepen. Het laatste gedeelte kan worden gezien als de opkomst van de Geallieerden in 1945. Deze finale presenteert, na een inleiding, drie zelfstandige gedeelten met een fanfaremotief en verwijzingen naar het andante. Daarna ontvouwt zich een eigengereid fugato, beginnend met de trombone en overgaand in een dramatische coda.

---------------------------------------------------------------
Afbeelding: Igor Stravinski, getekend door Jarko Aikens (1984).
Collectie Heinz Wallisch.

Schrijver: Heinz Wallisch, 1 juni 2007


Geplaatst in de categorie: muziek

3.0 met 2 stemmen 353



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)