Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

Hekserij in Europa: feiten en achtergronden. Deel 2.

In 1701 worden in het Zwitserse dorp Wasterkingen acht mensen geëxecuteerd omdat ze zich schuldig zouden hebben gemaakt aan 'hekserij'. We hebben in deel 1 echter gezien dat er in die dorpsgemeenschap wanorde heerste a.g.v. branden, epidemieën en oorlogen. De vraag is nu: hoe kunnen onder dergelijke omstandigheden mensen als 'heks' worden bestempeld?

DE HEKSEN
Om welke aanklachten ging het?
1. Het merendeel had betrekking op kleine ergernissen: zo kon men van melk geen room maken, van room geen boter, de os bleef als door de bliksem getroffen voor de ploeg staan, enz.
2. Ernstiger beschuldigingen hadden betrekking op plotseling optredende ziekten en pijnen bij mens en dier, evenals op de dood van vee. Voor de meeste families betekende dat een regelrechte ramp, omdat men voor het levensonderhoud van de veestapel afhankelijk was.

Opvallend is, dat de aangeklaagden grotendeels nauwe familieleden van elkaar waren. Zo werd een echtpaar beschuldigd, evenals twee van hun kinderen, twee zusters en een schoonzuster van de echtgenote, en verder een neef en een nicht van de aangeklaagde vrouwen. Daarnaast werden aanklachten ingediend tegen twee vrouwen, die geen familiebetrekkingen met de andere 'heksen' onderhielden.
Voor deze beschuldigingen zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Allereerst kwam er veel oud zeer weer bovendrijven. De vader van één van de aangeklaagde vrouwen had bv. een tijdje de aalmoezen in het dorp moeten uitdelen, maar was daarbij oneerlijk te werk gegaan. Zoiets wordt in een dorpsgemeenschap natuurlijk niet gauw vergeten.

Belangrijker aanwijzingen worden gevonden wanneer je kijkt naar de levenssituatie van de aanklagers zelf: ze hadden allemaal grote moeite om het hoofd boven water te houden. Voortdurend hadden ze gebrek aan zelfs de meest elementaire middelen voor hun bestaan, zoals bv. brandhout, stro, hooi en weidegronden. Daar komt nog bij, dat zij in hetzelfde gedeelte van het dorp woonden als de beschuldigden; ze zaten dus regelmatig in elkaars vaarwater.

Het meest karakteristieke voorbeeld is wellicht Jakob Rutschmann; al jarenlang was hij vaak beboet wegens het stelen van brandhout of het voortijdig laten grazen van zijn vee. Doordat hij praktisch aan de grond zat, was hij daartoe wel gedwongen.
Hij is echter niet alleen één van de dorpsbewoners, die het vaakst werden beboet, maar ook verbaal gezien de meest agressieve aanklager: de schuld voor zijn belabberde economische omstandigheden schoof hij af op zijn buren. Door hun hekserij hadden ze hem op het randje van de afgrond gebracht.

Driekwart van de aanklagers had trouwens iets op zijn kerfstok - allemaal economische delicten. Er waren in totaal 32 aanklagers, maar 75% van de aanklachten werden door maar 8 personen ingediend. De meeste beschuldigingen richtten zich daarbij tegen de directe buren. Ook bij hen zie je dus hetzelfde patroon: de levensomstandigheden van elke klager afzonderlijk vormden het belangrijkste motief om naar de rechter te stappen. Deze onvrede met de eigen situatie werd afgereageerd op de naaste buren, waar men toch al jarenlang slecht mee had kunnen opschieten.

Andere opvallende punten zijn:
1. De aangeklaagden en de klagers behoren tot verschillende leeftijdscategorieën. De eerste groep behoort ofwel tot de jongste generatie (jonger dan dertig jaar) of de oudste (ouder dan vijftig); de tweede tot de generatie tussen de dertig en de vijftig.
2. Veel van de beklaagden leefden geïsoleerd - ze hadden weinig geregelde contacten. Een groot deel ervan kwam uit gebroken gezinnen of stond alleen. Andere verdachten hadden een zeer slecht huwelijk.

Met de aanklachten stapte men eendrachtig naar de burgermeester en de raad van Zürich, nadat de eerste halfslachtige onderzoeken van de plaatselijke autoriteiten weinig hadden uitgehaald. Het boerengezelschap stelde de burgermeester voor de keus: als er niet snel en krachtdadig werd ingegrepen, zouden ze met zijn allen vertrekken naar Amerika. Na deze stappen komt de juridische machinerie langzaam, aarzelend eerst nog, in beweging.

De voorgeschiedenis van de heksenprocessen lijkt dus wel wat op een soapserie, maar de gevolgen waren zonder meer dramatisch.

Lees daarover meer in deel 3: Het proces.

Schrijver: Hendrik Klaassens, 16 april 2008


Geplaatst in de categorie: religie

4.6 met 5 stemmen 231



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)