Een sprituele klankervaring tussen de trams

“Tijd wordt de ruimte waarin het muzikale object gaat zweven”
Simeon ten Holt (1923-2012)

Ik hoorde het stuk voor het eerst op radio classic FM en was er direct door gefascineerd:
De Canto Ostinato van de Nederlandse componist Simeon ten Holt.
Deze Nederlandse, een beetje als zonderling bekend staande componist, schreef dit stuk in 1975 en werkte er vier jaar aan.
Zijn muziek behoort tot de zogenaamde minimal music, een term voor eigentijdse klassieke muziek vanaf omstreeks 1970; een muziekstijl die zich kenmerkt door herhaling van korte muziekfrases met subtiele variaties. Emotieloze en wiskundige muziek die “roesachtig” werkt, maar toch de luisteraar meesleept.

De Canto Ostinato is Ten Holts bekendste werk en een stuk dat in Nederland diverse malen is uitgevoerd, soms gespeeld op één, soms op meerdere vleugels. Er bestaan diverse uitvoeringen van, het kan soms twee uur duren, maar ook een etmaal en ook kan het op verschillende manieren worden geïnterpreteerd en bijgekleurd.
Ter ere van zijn 90ste verjaardag zou het stuk eind vorig jaar nog gespeeld worden in het concertgebouw, maar helaas overleed de componist vlak voor de bewuste datum.

Toen ik in de krant las, dat de Canto in een tramremise in Rotterdam Hillegersberg door vier jonge musici weer zou worden gespeeld, besloot ik er meteen kaartjes voor te bestellen.
Wat leek het me een bijzondere ervaring dit befaamde stuk in zo’n aparte en bijzondere setting te mogen bijwonen.
Op dan eindelijk een zonnige lentedag begin juni togen mijn partner en ik met de tram naar de bewuste remise. Onderweg raakten we meteen al aan de praat met een vriendelijke RET-medewerker, die ons vroeg of we ook naar de “voorstelling” gingen, nadat we hadden geïnformeerd of de tram bij de halte Kootsekade stopte.
Hij begeleidde ons naar de tramremise en daar was het al een drukte van belang. De vier vleugels stonden opgesteld tussen antieke trams. Het zonlicht scheen door de glazen dakramen en toverde het podium om tot een bijzonder schouwspel. Wat een schitterende ambiance om hier dit meesterstuk ten gehore te brengen.
Het leek wel één grote familie, de Cantoliefhebbers, want iedereen bleek elkaar wel te kennen, aan de vele begroetingen met omhelzingen te oordelen.
Het publiek was een gemêleerd gezelschap, jong en oud en iedereen goedgekleed.
We vonden al snel een plaatsje op de tweede rij. We roken de geur van vet en smeer van de oude trams, opium voor de neusvleugels volgens een oud-werktuigbouwkundige achter mij.
Om even over drie kwam tingelend de tram Stadsrondrit lijn tien aanrijden met de uitvoerenden: Tim van Oijen, Harimada Kusama, Victor Lange en Mirjam IJsseldijk, de vier pianisten met de drie schilders, die onder begeleiding van kunstenaar Roderik Faasen tegelijk een schilderij zouden maken.
De schilders stelden hun ezels op en de musici namen plaats achter de vleugels. De staccato-achtige klanken van de Canto klonken door de ruimte.
Het is moeilijk in woorden uit te leggen, wat dit stuk met je doet als je er zo ruim twee uur naar luistert. Ik besloot het over me heen te laten komen. Eerst voelde ik me afgeleid door de schilders die hun schilderij aan het opzetten waren. Naderhand volgde ik hun verrichtingen en leek het of het schilderij door hun penseelstreken ingegeven door de muziek tot stand kwam. Een groot gezicht met eromheen allemaal kleinere gezichten in de stijl van Lucebert.
Het grote doek wankelde af en toe zo, dat ik bang was, dat het met een harde plof op de grond zou vallen en zo de pianisten uit hun concentratie zou brengen. Maar dit gebeurde gelukkig niet.
Ik besloot mijn ogen even dicht te doen en naar het stuk te luisteren. Langzaam voelde ik een zekere trance over me komen, die ik eerder had gevoeld tijdens het beluisteren van zingende mantra’s van Boeddhistische monniken. Parelende, steeds herhalende akkoorden, brachten me op het ritme van de hartslag naar een niveau buiten mezelf. Klanken die mijn bewustzijn overstegen.Ik ging op in de magie ervan. Zo was dit concert meer een bezwerend ritueel.

Hoe lang kan een mens zijn gedachten stopzetten? Misschien enkele minuten? Mij gebeurde het veel langer; alsof ik in een diepe meditatie was, zo hypnotiserend werkte dit stuk.
Het melodieuze intermezzo dat slechts twee keer in de uitvoering ten gehore werd gebracht, maakte dat ik weer bij mijn positieven kwam en ontwaakte uit deze hypnose.
Ik zag dat de pianisten de partituur nauwgezet volgden, onderwijl blikken van verstandhouding uitwisselend en even naar elkaar lachend. Ja, het ging goed, ze hadden er plezier in.
Victor Lange, de artistiek leider van het gezelschap en met zijn 19 jaar de jongste van dit gelegenheidskwartet, kreeg het opeens warm in de door fel zonlicht beschenen ruimte van staal gevuld met de trams. Hij deed even in een kort pauzemoment zijn jasje uit.
Zijn muziekdocente Mirjam IJsseldijk was zijn gelijke in dit stuk, waarin leeftijd en ervaring vervaagden. Het was al jaren een droom van Victor om op een niet alledaagse plek de Canto te spelen. “De Canto is een mooi stuk dat je bedwelmt, of je het speelt of ernaar luistert, je raakt erdoor bevangen.”

Af en toe keek ik hoe het schilderij vorderde en gezicht en kleur kreeg.
Ik keek ook even om me heen om te zien hoe het publiek deze uitvoering ervoer. Naast mij zat een meisje met haar Blackberry te twitteren en een paar stoelen verder was een oudere man ingedut. Of misschien was hij ook in een diepe trance. Verderop zet een vrouw strak voorover gebogen te luisteren, haar hoofd in haar handen. Maar verder zaten de mensen aandachtig te luisteren.
Na ruim twee uur spelen kwam het stuk abrupt tot stilstand. De handen gingen van de toetsen en het was even angstwekkend stil. De musici hervonden zich en ook het publiek kwam tot zichzelf. De betovering was verbroken.

Er barstte een klaterend applaus los, meer dan welverdiend. Bloemen werden in ontvangst genomen en de mensen begaven zich naar de hoek, waar de drankjes stonden opgesteld.
Ik wankelde ontnuchterd naar buiten; het leek alsof ik een verkwikkende en louterende wellness behandeling voor de geest had ondergaan.

Pianoconcert canto canto

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

5.0 met 5 stemmen 104