De eerste beroepstoneelspeelster van Nederland

(voor Ariana Nozeman)

Je bent geboren als Ariana van den Bergh in/rond 1627 in Middelburg. Jouw familie was onderdeel van een reizend gezelschap, dat door Europa trok. Jouw vader Adriaan was toneeldichter en het hoofd van een toneelgroep. Jij speelde al op jonge leeftijd mee. In jouw jeugd was jij een wilde meid. In het gedicht 'De geest van M.G. Tengnagel in d'andere werelt by de verstorvene poëten' staat: 'Van den Berghs Adriaentje, die 'k zo vaakmaal heb gestreeld, als ik in haar minnebaantje, heb het minnespel gespeelt. Ze is nu bij geen vreemde klanten, maar bij zulke daar ze hoort, en dat zijn comedianten, daar ze vaak van is geboort'. Dit is gedicht door een ex-minnaar van jou en waarschijnlijk is dit de dichter/toneelschrijver Mattheus Gansneb Tengnagel (1613 - 1652), die tevens dichtte over de seksuele uitspattingen van bekende en beroemde Amsterdammers.

Deze poëtische benadering kan ook van een onbekende dichter zijn. Het is in ieder geval voor de 'kunstrijke Juffr. Adriana v.d. Bergh' geschreven. Sommigen beweerden dat het over een onbekende en overleden zus van jou gaat, die musicienne was. Zij bespeelde de fluit en de viola da gamba en aan haar zijn twee muziekbundels opgedragen. Ik vind dit ongeloofwaardig, want wie geeft zijn dochters nou dezelfde voornamen en die eventuele musicienne zal echt niet met comedianten zijn opgetrokken. Wellicht bestond er een musicienne met jouw naam, maar die was dan zeker niet jouw zus. Verder is het heel aannemelijk dat jij de losbandige flierefluiter Mattheus in nachtelijk Amsterdam hebt versierd. En hij jou natuurlijk.

Je was lid van de 'Aartshertogelijke Comedianten', een toneelgroep, die van 1649 tot 1654 door Noord-Duitsland en Scandinavië reisde. Er waren opvoeringen in tenten op kermissen en bij de vorstenhoven, zoals bij de Zweedse koningin Christina. Op 25 november 1949 trouwde jij in een Duits-Evangelische (gereformeerde) kerk in Altona (nabij Hamburg) met de toneelspeler/toneelschrijver Gillis Nozeman. Jullie waren het eerste toneelspelersechtpaar van de Amsterdamse Schouwburg van de kunstenaar/architect Jacob van Campen, de Joop van den Ende van de Gouden Eeuw. Jacob overleed op zijn buitenplaats Randenbroek bij Amersfoort. Tijdens zijn begrafenis werd er keihard gevochten en enkelen moesten voor de rechter verschijnen.

Ergens in 1650 of 1651 werd jullie dochter Lucia geboren, die na tien maanden overleed. In 1652 werd jullie dochter Maria geboren. Zij trouwde in 1682 met de 30 jaar oudere Jan Baptist van Fornenbergh. In 1654 werd jullie zoon Mathijs geboren.

De Amsterdamse Schouwburg, gebouwd in 1637, was op de Keizersgracht 334 (nu 384). Voor jouw komst naar deze toneelplek werden de vrouwenrollen meestal door mannen gespeeld. Op 19 augustus 1655 debuteerde jij daar in het toneelstuk 'Onvergelijkelijke Ariane' uit 1644, een treurspel van de toneelschrijver/drukker/uitgever Jan Jacobsz. Schipper (1616 - 1669), die met Suzanna Veselaers getrouwd was. Zijn echte achternaam was Dommescracht. Je kreeg ongeveer 76,50 gulden voor 17 optredens, wat veel was. Hierna brak de pest uit, waar 16000 mensen door overleden. Gilles en jij schuilden in jullie herberg 'De Kameel' op het Singel. Jij speelde meestal in jouw eigen kostuums en jij speelde geregeld met jouw man. Die kostuums waren vaak giften van de koninklijke families. Jij zong en danste ook tijdens de voorstellingen. Je was tevens de eerste balletdanseres van Nederland. Je schitterde o.a. in het Juffren Balet. Pas 25 jaar later waren er danseressen in de Parijse Opera.

Gilles was ook lid van de 'Aartshertogelijke Comedianten'. Hij is in 1626 in Amsterdam geboren en op 28 februari 1627 gedoopt. Jullie hadden hetzelfde, calvinistische geloof. Gilles schreef enkele kluchten. Zijn meest succesvolle waren: 'Lichte Klaartje', 'De Berooide Student' en 'De Bedrogen Dronkaard'. In 1656 was jij de eerste vrouw, die in 'Gijsbrecht van Aemstel' van Joost van den Vondel Badeloch speelde. Verder speelde je o.a. in 'De Cid' van Corneille, in 'Granida en Daifilo' van P.C. Hooft, in 'Cirus en Aspasia' van Jacob Cats en in 'Moortje' van Bredero, waarin jij de hoer Moy-Ael speelde. Jouw vrouwelijke collega's waren Susanna van Lee en Elisabeth Baer Kalbergen.

Jullie hadden ook voorstellingen aan het Aartshertogelijk hof te Brussel en aan de koninklijke hoven in Noord-Duitsland, Kopenhagen en Stockholm. Koningin Victoria van Zweden vond jullie toneelstukken maar zozo. Overigens kon men destijds aan de hoven in Noord-Duitsland en Zweden het Nederlands gewoon verstaan. Koningin-moeder Maria Eleonora was wel gecharmeerd. Jij overleed op 7 december 1661. Drie maanden eerder was jouw zoon Mathijs overleden. Mogelijk stierven jullie door de pest, maar jij kunt ook van verdriet gestorven zijn. Jij werd zo'n 34 jaar en jij bent als 'huysvrouw' van Gilles in de Oude Kerk van Amsterdam begraven. Jouw begrafenis kostte 10 gulden en 5 stuivers. Vier jaar na jouw overlijden hertrouwde Gilles nota bene met de 14-jarige dochter van Jan Baptist van Fornenbergh. Hij overleed op 1 november 1682 in Den Haag. In 1682 trouwde Maria met Jan Baptist van Fornenbergh, zoals wij weten.

Ariana van den Bergh Gilles Nozeman Jan Baptist van Forn

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

Er is nog niet op deze inzending gestemd. 38