De roomsen en protestanten verketterden jou

(voor Dirck Volkertsz. Coornhert (1522 - 1590))

Je bent geboren in 1522 in de Warmoesstraat in Amsterdam. Jouw moeder Truy Clementsdochter kwam uit een zeer rijke familie en jouw vader Volckert Janszoon was een succesvolle lakenkoopman. Je bent rooms-katholiek opgevoed. Je speelde fluit, luit en klavecimbel. Je kon zwemmen en je was een gedegen schermer. Je schreef gedichten en je ging niet naar de Latijnse school. In jouw tijd waren er ernstige godsdiensttwisten, zo werden er in 1531 tien Amsterdamse dopers onthoofd. Op jouw 13-de was er de Wederdopersoproer, waarbij de dopers werden vernederd en ter dood veroordeeld. Hierdoor werd de godsdienstvrijheid een hot item voor jou. In 1538 reisde je door Frankrijk en Spanje.

In 1539 trouwde jij met de 12 jaar oudere Cornelia Simonsdochter. Jouw ouders stemden daar niet mee in en zij onterfden jou. Cornelia en jij woonden in de St. Jansstraat in Haarlem. Cornelia's zus Anna was de maîtresse van Reinoud III, graaf van Brederode, getrouwd met Philippote van der Marck. Anna en Reinoud kregen samen zes kinderen. In 1541 werd jij twee jaar de hofmeester van Reinoud's kasteel in Vianen. Van 1543 tot 1567 woonde jij weer in Haarlem en was je etser/graveur. Je werkte samen met de kunstschilder Maarten van Heemskerck, een leerling van Jan van Scorel, die bij Pieter Jan Foppesz, de kerkmeester van de Sint-Bavo, woonde. Maarten trouwde rond 1540 met Marie Jacobs Coningsdochter, die samen met hun kind in het kraambed overleed. Hij hertrouwde met de rijke Martytgen Gerritsdochter, met wie hij aan het Donkere Spaarne woonde. In 1553 werd hij de kerkmeester van de Sint-Bavo.

Jij maakte bijzondere prenten en jouw leerling Hendrick Goltzius volgde jou naar Haarlem, waar hij met de weduwe Margaretha Jansdochter trouwde. Zijn schilderij 'Danaë' is van een grote, betoverende schoonheid. Naast humanist, geleerde, jurist en kunstenaar was je ook een toneelschrijver en vanaf 1557 studeerde je Latijn om zo de kerkvaders te kunnen lezen. Je vertaalde Cicero, Seneca, Boccacio, de eerste twaalf boeken van 'Odyssee' van Homerus en de schrijver/filosoof Boëthius, die op zijn 45-ste door koning Theodorik de Grote vermoord werd, waarvan hij later spijt kreeg. Je had een zwak voor het Joodse volk, dat door de eeuwen heen alsmaar weer als zondebok werd misbruikt. Indirect nam je het in jouw geschriften voor de Joden op.

De verkettering van de Joden begon door de Kerk, met name door paus Innocentius III (1160 - 1216). Met altijd pure afgunst als motief. En natuurlijk uit angst dat het satanische manipulatiesysteem van de Kerk ontmaskerd zou worden en de invloedssfeer verdelgd. De terechte angst voor het verlies van hun door schijnheiligheid en misleidingen verworven egoïstische machtsposities. Deze vuile tiran Innocentius III gaf ook bevel tot de kruistochten tegen de moslims en tegen de vredelievende Katharen in Zuid-Frankrijk. In 1497 schreef Pierre de Froissard dat de Jodenhaat in Duitsland algemeen verspreid is. Pierre voorzag bloedige Jodenvervolgingen en in sommige steden werden de Joden al met veel geweld verdreven. In 1298 zorgde ridder Rindfleisch en zijn schurkenbende voor gruwelijke moorden op de Joden in Frankenland en Zwaben. Duizenden Joden werden na de meest sadistische folteringen en verkrachtingen levend verbrand. In alle steden van de Elzas tot Oostenrijk werden de Joden verbrand, ook in Silezië en Polen. De Joden kregen ook nog eens de schuld van de pest. De franciscaan Johannes van Capestrano (1386 - 1456) preekte tegen de Joden. Door hem werd het de Joden in Beieren verboden om er te wonen. In Breslau werden door hem de Joden gemarteld en door het pausdom vermoord. Jij was van deze dwaze Jodenhaat op de hoogte en je walgde ervan. Je was een ware pacifist en je had een afkeer van iedere vorm van geweld.

In 1542 publiceerde Maarten Luther 'Von den Juden und ihren Lügen', waarin hij opriep om de synagogen, scholen en huizen van de Joden af te branden en te verwoesten. Alles uit pure frustratie, omdat hij de Joden niet tot zijn zogenaamde christendom kon bekeren. Hij vroeg zelfs aan de struikrovers en roofridders om de Joden te vermoorden. Aan de vorsten vroeg hij om hen het land uit te zetten. In 1562 was je stadssecretaris van Haarlem geworden en ontmoette je prins Willem van Oranje. Je had invloed op Willem, vooral aangaande godsdienstvrijheid en religieuze verdraagzaamheid. Op 16 september 1567 werd je door de Spanjaarden naar de Gevangenpoort in Den Haag gebracht. Je zat daar enkele weken gevangen. In jouw boek 'Boeventucht' pleitte je voor meer humane methoden van straf en correctie. Verder was je tegen de doodstraf van ketters en anderen. In september 1868 werd je verbannen en vertoefde je in Duitsland. In 1576 kon je weer notaris in Haarlem worden en kreeg je een schadevergoeding.

In 1584 overleed jouw vrouw Cornelia en werd prins Willem vermoord. In 1588 verhuisde je van Delft naar Gouda. Je werd door de Goudse boekdrukker Jasper Tournay naar Gouda gelokt, ook omdat Jasper al wat werk van jou had gedrukt. Jasper was getrouwd met Haesgen Ariens en wij woonden later in een hoekpand aan de Lage Gouwe/Achter de Vismarkt, wat er nog steeds staat. Daar had hij ook zijn drukkerij. In Gouda woonde je in 'In de braesem', een woning aan de Oosthaven, de duurste straat van Gouda, nu tenminste. Jouw woning stond op de plek, waar nu sinds 1843 de Herensociëteit De Réunie staat, op Oosthaven nummer 17, waar in 1746 de dichter Hiëronymus van Alphen is geboren. Sinds 2011 zit er ook de Goudse Damessociëteit. Jouw nicht Neeltje Pauwelsdochter deed het huishouden. Je had een prentenwinkel en je graveerde. Jouw dokter was Boudewijn Ronse en je was bevriend met notaris Cornelis Willemszoon. Je geloofde niet in de erfzonde, maar in de vrije wil. Je was natuurlijk ook voor tolerantie jegens het Joodse geloof en atheïsten. Je geloofde in een liefhebbende God en in de spirituele liefde. Jouw magnum opus was 'Zedekunst dat is wellevenskunste' uit 1585. Johannes Calvijn vond jou vanzelfsprekend zeer gevaarlijk en hij vroeg de mensen om jou als de pest te mijden. Door jouw tolerante denkbeelden keerde Willem van Oranje zich heel typerend tegen jou.

In 1589 verscheen jouw 'Van de Predestinatie, Verkiezinge en verwerpinghe Godes ontwarringe', wat tegen de calvinistische predestinatieleer was gericht. In wezen was jij een vredelievende spiritualist, een verlichte ziel en een helderziende ziener. In jouw sterfjaar trok je nog fel van leer tegen de humanist/hoogleraar Justus Lipsius, die op de Breestraat 55 in Leiden woonde. Justus schreef in 'Politica', dat de overheid het recht zou hebben om andersgelovigen te vervolgen. Jij was tegen iedere vorm van kettervervolgingen, zoals dat tegen de Joden gebeurde. Jij werd verbannen door calvinistische stadsbestuurders en predikanten. Jij overleed op 29 oktober 1590 aan de Oosthaven in Gouda. Je werd 68 jaar en je bent in de Goudse Sint-Janskerk begraven.

De Joodse schrijver/geleerde Isaac D'Israeli, getrouwd met de Joodse Maria Basevi, met wie hij vijf kids kreeg, noemde jou 'één van de vaders van de Nederlandse literatuur en de kunsten'. Op het oude stadhuis op de Markt in Gouda is het bronzen kunstwerk 'Salomo's oordeel' uit 1990 van de kunstenaar Eric Claus (1936, Haarlem) geplaatst. Dit was ter ere van jouw 400-ste sterfdag. Op één van de bronzen plaquettes staat een citaat van jou: 'Rechtvaardigheid tot de mensen is nodig en tot nut'.

... Het idee om het gedachtegoed van de vrijdenker Dirck Coornhert in connectie met het antisemitisme te brengen, kreeg ik van de ex-eindredacteur van het Algemeen Dagblad, dhr. Teus den Otter, die tevens een bestuurslid van de Stichting Antisemitisme Preventie is. Ik raakte met hem aan de praat bij het koffie-apparaat in de AH te Gouda-Goverwelle. ...

Dirck Coornhert Cornelia Simonsdr. Maarten van Heemskerck

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.0 met 2 stemmen 40