Een levenslustige kunstenares genadeloos onthoofd

(voor Oda Schottmüller (1905 - 1943))

Je bent geboren op 9 februari 1905 in Poznan, Polen. Jouw vader was de archivaris Kurt Schottmüller en jouw moeder was Dorothea Stenzler. Jouw opa was de historicus Konrad Schottmüller en jouw nicht was de kunsthistorica Frida Schottmüller. In 1906 verhuisde jij naar Gdansk, omdat jouw vader daar in de staatsarchieven ging werken. Toen jij twee jaar was, had jouw moeder een ernstige zenuwaandoening, waardoor ze lange tijd in een sanatorium verbleef om te herstellen. Zij ging in 1912 naar haar ouderlijke huis in Berlijn terug en niet naar jullie huis in Gdansk. In augustus 1919 overleed jouw vader, die na de Eerste Wereldoorlog ernstig uitgemergeld was. Jij werd door jouw tante Frida Schottmüller opgevangen. Zij was een suppoost in het Kaiser-Friedrich-Museum en een specialiste in de Quattrocento beeldhouwkunst. Jij woonde tot 1922 bij haar in Berlijn.

Via jouw tante Gerda Schottmüller regelde Frida een gesprek met Paul Geheeb, de directeur van de Odenwaldschule in Heppenheim, een privé-kostschool, opgericht in 1910. Klaus Mann en de schrijfster Amelie Fried zaten ook op deze school. Geheeb was geïnspireerd door de zin 'Wees wie je bent' van de Griekse dichter Pindar. De leerlingen verbleven in het Goethehaus. Van 1922 tot 1924 ging jij naar de Odenwaldschule om op het Arbitur voor te bereiden. Je was met Klaus Mann bevriend, wat levenslang duurde. Geheeb vond jou instabiel, maar je slaagde wel voor jouw eindexamen. Van 1924 tot 1927 voltooide je een kunst- en ambachtsopleiding in goudsmeden, aardewerk en emailleren in Pforzheim en Frankfurt. Jouw familie steunde jou niet met beeldhouwen en dansen. In 1928 besloot je zelf om naar de School van Berlijn van Moderne Artistieke Dans te gaan. Daar kreeg je les van de danseres/choreografe Vera Skoronel, die in 1926 samen met de Zwitserse danslerares Berthe Trümpy een dansschool opende. Ze hield van de moderne, abstracte dans, de Ausdruckstanz. Zij overleed op 24 maart 1932 door een bloedziekte in combinatie met overmatig alcoholgebruik. Ze werd 25 jaar en ze is in de Berlijnse wijk Wilmersdorf begraven.

In de dansstudio ontmoette je de beeldhouwer Fritz Cremer en je studeerde beeldhouwen bij Milly Steger op de Vrouwenacademie. In 1931 werd je danseres bij het Volksbühne theater op de Rosa-Luxemburg-Platz. 'Die Kunst dem Volke' stond er op het imposante gebouw. Je had een beeldhouwatelier in hetzelfde gebouw, waar de expressionistische schilder/ontwerper Johannes Itten zijn atelier had. Je maakte ook kostuums en houten maskers, die je bij jouw dansoptredens gebruikte. Je genoot van jouw artistieke vrijheid, maar op 15 januari 1933 werd Adolf Hitler bondskanselier van Duitsland. Vanaf september 1933 moesten alle dansers zich inschrijven bij de Rijkskamer van Cultuur, wat jij niet deed. Jouw expressieve en experimentele dans was niet meer zo te zien als voor september 1933. In maart 1934 had jij een solo-dansvoorstelling in een theater aan de Kurfürstendamm. Je verkleedde jezelf tot mythologische wezens en je deed aan expressionistische dans. Je kreeg lovende recensies, zoals in de Deutsche Allgemeine Zeitung, die van 1861 tot 1945 verscheen.

In 1935 huurde jij een studio aan de Reichsstrasse 106 in Charlottenburg. De dansthema's veranderden, net als de dansnamen, zoals 'Fehler der Engel der Seele der Empöring'. In 1935 ontmoette je in het atelier van de beeldhouwer Fritz Cremer de beeldhouwer Kurt Schumacher, die met de schilderes/graficus Elisabeth Hohenemser getrouwd was. Kurt en Elisabeth waren antifascistisch. Jij had een liefdesrelatie met Kurt, zonder dat je wist dat hij in 1934 getrouwd was. Jullie deelden het verzet tegen het nationaal-socialisme. Kurt en Elisabeth behoorden tot de Rote Kapelle verzetsgroep.

In augustus 1936 danste je in een groep op de Olympische Zomerspelen. Dit dansstuk 'Heracles' van Händel werd door 70.000 mensen bedacht en het werd door de Berliner Philharmoniker geleid. Dat gebeurde in de Dietrich-Eckart-Freilichtbühne, een amfitheater, dat nu de Waldbühne heet. In 1937 werd 'Hercules' opnieuw uitgevoerd. In okober 1937 werd jij door de Rijkskamer van Cultuur gedwongen om lid te worden en een cursus Duitse dans te volgen. Jij weigerde. In februari 1938 danste je in het Volksbühne theater en paaide je de nazi's door Duitse dansen uit te voeren en jouw maskers van Duitse namen te voorzien, zoals 'Engel des Trostes' en 'Der Fremde'. In de herfst van 1938 ontmoette je de componist Kurt Swaen, met wie jij nieuwe dansen bedacht, waarbij hij nieuwe muziek maakte.

Op 11 november 1941 was jouw laatste, publieke optreden met jouw dans 'Die letzte' in de Beethovensaal aan de Köthener Strasse. Vanaf 6 december 1941 ging jij drie maanden op tournee door Nederland en Frankrijk. Daarna bleef je in Duitsland optreden. Op 16 september 1942 ben je in jouw atelier op de Reichsstrasse 106 gearresteerd. Je werd in een gevangeniscel op Alexanderplatz opgesloten, omdat je radio's in jouw atelier had verborgen, wat je ontkende. Op 22 december 1942 is Kurt Schumacher in de Plötzensee gevangenis door ophanging vermoord. Hij werd 37 jaar. Zijn vrouw Elisabeth werd daar 45 minuten later via de guillotine vermoord. Zij werd 38 jaar.

In januari 1943 werd jij door het Reichskriegsgericht ter dood veroordeeld, wegens hulp aan de vijand. Je zat twee maanden in de isoleercel en in maart 1943 werd je naar de Plötzensee gevangenis gestuurd. Daarna werd je naar de Vrouwengevangenis aan de Barnimstrasse gestuurd. Je vroeg Hitler om gratie, die op 21 juli 1943 werd afgewezen.

Op 5 augustus 1943 ben jij in de Plötzensee gevangenis via de guillotine vermoord. Jij werd 38 jaar.