Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

De Briefwisseling tussen Johann Wolfgang en August von Goethe

Het Brievenwerk van de dichter Johann Wolfgang von Goethe neemt een bijzondere plaats in diens complete oeuvre in. Ruim vijftig banden van de in totaal 143 delen tellende Sophien-Ausgabe worden ingenomen door brieven van en aan Goethe, zoals die tot op dat moment bekend waren. Een deel van de briefwisseling tussen Goethe en zijn zoon August (1789-1830) is daarin te vinden, doch pas sedert het voorjaar van 2005 is de complete correspondentie tussen vader en zoon beschikbaar, als separate editie, voorzien van een uitgebreid commentaar.

Enorm archief
“Brieven behoren tot de belangrijkste monumenten, die de mens als eenling kan maken,” schreef Goethe in 1805. Literatuuronderzoeker en lexicograaf Gero von Wilpert begint het artikel Brieven in zijn omvangrijke, eendelige Goethe-Lexikon uit 1998 met dat citaat. Dan vervolgt hij met de vaststelling dat Goethe, als menselijk wezen uit een periode die hij omschrijft als het “vortelekommunikative Briefeschreibezeitalter”, een enorm archief aan ontvangen brieven heeft nagelaten, en daarnaast het aanzienlijke aantal van 14.300 door hemzelf geschreven brieven en ontwerpen daarvoor in diverse soorten, stijlen en toonaarden, in het Duits, Frans en Engels.

Goethe en Schiller
In het (derde) deel Prosaschriften van het standaardwerk Goethe-Handbuch wordt een ruim artikel gewijd aan Goethe als brievenschrijver in het algemeen met daarin twee zwaartepunten: de correspondentie die hij onderhield met Friedrich von Schiller (1759-1805), en die met de componist Carl Friedrich Zelter (1758-1832). Voor geïnteresseerden in deze materie is het een zeer aanbevelenswaardig artikel, omdat het veel wetenswaardigs biedt omtrent de brievenschrijver Goethe en eveneens in niet geringe mate over diens correspondenten.
De briefwisseling met — collega en somtijds toch ook wel als tegenstrever ervaren — Schiller is ongetwijfeld één van de bekendste verzamelingen van schriftelijke uitwisseling in het oeuvre van Goethe en tevens in dat van Schiller. Daarvan is enkele jaren geleden een nieuwe editie verschenen bij Insel Verlag, waar ook al een eerdere versie is uitgekomen, als gebonden boek, later in twee pockets, en uiteindelijk in één Insel-pocket van 1.100 bladzijden.

Vader en zoon
(Julius) August (Walther) was het enige, in leven gebleven kind van de vijf, die Goethe samen met Christiane Vulpius had. Bovendien was August de eerstgeboren zoon van de dichtervorst. Deze August vormt het klassieke voorbeeld van de zoon, die onder de al te drukkende ‘aanwezigheid’ van een overmachtige vader te lijden heeft gehad, en er maar niet in slaagde, te voldoen aan alle eisen, die papa al dan niet openlijk stelde. Niet alleen nam zoonlief zijn vader steeds meer (juridisch) werk uit handen, hij vertegenwoordigde of verving senior ook veelvuldig bij officiële gelegenheden. Toen de moeder stierf, stond August zijn vader in alle opzichten bij: als helper, raadgever en als het enige houvast temidden van de verwarring.

De correspondentie
Deze, in menig opzicht fascinerende, verzameling van 649 brieven die van 1793 tot 1830 tussen vader en zoon Goethe zijn gewisseld, beslaat een duizend tekstpagina’s die zijn bijeengebracht in de eerste van de twee banden beslaande uitgave. Het commentaar daarop vergt in de tweede band zo’n 550 bladzijden, waarna er nog eens 200 pagina’s zijn ingeruimd voor het alfabetische register met persoons- en plaatsnamen, belangrijke gebouwen, titels van toneelstukken en beeldhouwwerken.
Reisbeschrijvingen en andere belevenissen vinden evenzeer hun weerslag in deze correspondentie als de banale alledaagsheid. Verzoeken werden gedaan om toezending van bepaalde delicatessen of fruit, hetgeen in die tijd zeker geen alledaagsheid was.

Dominante vader
Hoewel de verwijzingen in Augusts brieven naar het oeuvre van papa enerzijds van veelbelezenheid en bewondering getuigen, blijkt daarin tevens een gevoelsmatig al te grote afhankelijkheid van de Übervater. De bundeling van al deze brieven zou er in wezen toe moeten bijdragen dat één en ander in het Goethe-beeld — zoals dat geruime tijd standaard is geweest, maar waaraan al eerder in een andere context is geschaafd door Berkeley-professor Daniel Wilson, die een paar zaken in het juiste licht heeft geplaatst — wordt bijgesteld.
Dat August von Goethe zo graag door zijn vader op werkelijke waarde wilde worden geschat, moge blijken uit het slot van zijn brief van 5 april 1817: ”Gedenken Sie freundlich Ihres stets gehorsamen und Sie unendlich liebenden Sohnes.”
Geheel onverwacht stierf August von Goethe op 27 oktober 1830 te Rome. De inmiddels hoogbejaarde dichter vernam dit pas op 10 november; hij was toen reeds 81 jaar.
__________
Goethe’s Briefwechsel mit seinem Sohn August.
Herausgegeben von Gerlinde Ulm Sanford.
Band I: Text. XXVIII + 1010 pagina’s, gebonden;
Band II: Kommentar und Register. 724 pagina’s,
doorgenummerd na deel I, eveneens gebonden.
2 delen samen in kartonnen doos.
Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger
Weimar, 2005, ISBN 3-7400-1200-5.

Schrijver: Heinz Wallisch, 24 juni 2007


Geplaatst in de categorie: literatuur

2.7 met 3 stemmen 636



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)