"De Vier Letzte Lieder" van Richard Strauss II

Het eerst gecomponeerde lied is "Im Abendrot" op tekst van Joseph von Eichendorf. Het is een vers in de "ik" vorm, dat op ontroerende wijze weergeeft hoe twee bejaarde mensen zich hun hele leven aan elkaar verbonden weten en wier gezamenlijke levensreis door hoogte- en dieptepunten heeft geleid. Ze zijn aan het eind van hun reis gekomen en vragen zich af, terwijl ze naar de zonsondergang kijken, "ist dies etwa der Tod?"
Strauss heeft deze tekst duidelijk geprojekteerd op zijn vrouw en zichzelf. In zijn lied gebruikt hij maximale coloristische effekten.

Tijdens een verblijf in Zwitserland van de hoogbejaarde Strauss stuurt een bewonderaar Strauss een bundel verzen toe van Hermann Hesse met de stille hoop dat Strauss door het lezen ervan gestimuleerd zal worden tot een voortzetting van deze liedproduktie.
De opzet lukt en Strauss besluit er nog drie liederen bij te schrijven op teksten van Hermann Hesse.

De filosoof en letterkundige Hesse bestrijkt met zijn proza en poëzie de tijdspanne van 1895 tot 1962, zijn geboorte- en sterfjaar.
De drie gedichten door Strauss gekozen stammen elk uit een verschillende periode.
Het eerste lied "Frühling" komt uit een tijd waarin Hesse zich nog een volbloed romanticus voelt. Het vers is een extatische verheerlijking van de lente en Strauss lardeert dit lied met overvloedige melodische guirlandes.
"Beim Schlafengehen" komt uit een latere periode in Hesses leven. Het is de periode tijdens de eerste Wereldoorlog, voor Hesse een uiterst moeilijke tijd, waarin hij door groot persoonlijk leed getroffen wordt. Het gedicht geeft een prachtige suggestie van de vermoeidheid aan het eind van de dag, en de wens opgenomen te worden in de magische spinsels van de nacht. Strauss' muzikale uitbeelding van deze tekst is werkelijk van een uitzonderlijke expressie.

"Frühling" en "Beim Schlafengehen" werden voltooid in respektievelijk juli en augustus 1948, en Strauss zoekt al een nieuwe tekst. Hij wordt het meest geboeid door het gedicht "September" waarvan hij de tekst geheel op zichzelf kan projekteren. Het gedicht van Hesse gaat over de rijke verzadiging en het natuurlijk afsterven van alle bloei uit lente en zomer. Geniaal is Strauss' uitbeelding van deze tekst. Het afscheid is daar: met "September" heeft Strauss zijn laatste lied geschreven.

De "Vier Letzte Lieder" heeft Strauss zelf niet meer gehoord. De première ervan vond plaats in Londen in 1950 met Kirsten Flagstad en Wilhelm Furtwängler als dirigent.
Sinsdien hebben de vier liederen een zegetocht over de wereld gemaakt. Gezongen door vele sterren en gedirigeerd door werelddirigenten.

En nog steeds vermogen de "Vier Letzte Lieder" van Strauss te boeien en nooit te vervelen. Dat komt zeker door het feit dat niet alleen de muziek prachtig is, maar ook door de zeggingskracht van de teksten, die het afscheid van het leven prachtig weten te verwoorden.