Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

Telemann, de laatste grote barokcomponist

Ruim drie eeuwen geleden, in 1681 en nog wat, werd Georg Philipp Telemann in Maagdenburg geboren.
Dat leven begon enkele jaren na de dood van Heinrich Schütz en eindigde een paar jaren voor de geboorte van Ludwig van Beethoven.
Het was niet alleen een lang, maar vooral ook werkzaam leven dat Telemann gegeven was, een periode die het hele leven van Johann Sebastian Bach en van Georg Friedrich Händel bestrijkt, alsmede "de nieuwe stijl" (van barok tot vroegklassisme), de operaperiode van Christoff Willibald von Gluck, de symfonische ontwikkeling van Joseph Haydn en de muzikale wonderdaden van het kind Mozart.
Dat geweldige stuk muziekgeschiedenis, die veelzijdigheid in stijl, uitdrukkingswijze en compositietechniek is de omspanning van het leven van Georg Philipp Telemann.

Het ontzagwekkende oeuvre dat Telemann in zijn lange leven vervaardigde is de afspiegeling van al deze ontwikkelingen en houdt daar gelijk tred mee. Telemann componeerde meer dan veertig opera's, zesenveertig oratoria, twaalf complete jaargangen cantates voor het kerkelijke jaar en ontelbare stukken voor allerhande speciale gelegenheden.

De omvang van Telemanns werk is nauwelijks te overzien, hetgeen een bekend Nederlands musicus eens deed verzuchten "dat hij zijn hele leven nodig zou hebben om al die muziek over te schrijven, laat staan te componeren!"
Telamanns lijst van verzamelde werken staat te boek, een overduidelijk bewijs van Telemanns niet te stuiten scheppingsdrang.

Georg Philipp Telemann leefde zijn lange leven met veel innerlijke onrust. Zijn vitaliteit is misschien verklaarbaar vanuit het midden-Duitse bloed van zijn voorvaderen en zijn Oostenrijkse afstamming van moederszijde. Telemanns karakter is er een van een nooit aflatende opmerkzaamheid in hetgeen zich in muziek om hem heen afspeelt. Zijn dorst naar ontwikkeling en vernieuwing in muzikale stijl is de voedingsbodem van zijn artistieke ego. Vanuit deze manifestatiedrang is zeker zijn geliefde uitspraak te begrijpen "men moet altijd verder gaan in muzikale stijl en otwikkeling". Dat lijkt een platitude, maar luister maar eens naar Telemanns belustheid op het nieuwe en inventiviteit, op het onontgonnene. Zowel lichtvoetigheid als diepte in expressie, zowel speelsheid in musiceerlust als muzikale bezinning zijn muzikale kenmerken waarop het oeuvre van Telemnn rust en waarin hij dat onophoudelijk vermeerdert.

Met een leergierigheid zonder weerga neemt Telemann tijdens zijn leven al datgene op wat hem als opmerkelijk voorkomt, zoals het Franse muziekgenre, dat hij feillos leert kennen door uitvoerige studies van de door hem bewonderde Lully, en de Poolse volksmuziek die hij leert kennen tijdens zijn baan aan het hof van een Poolse prins.

Zelfs als grijsaard, wanneer de lauweren van de onsterfelijkheid hem reeds om de schouders zijn gehangen, is hij nog bezeten om te doen wat jonge componisten doen. Telemanns streven is niet te componeren voor het virtuozendom, maar om muziek te vervaardigen die voor iedereen geschikt is om te horen en te spelen. Deze aspekten plaatsen Telemann in een wijd en bewonderenswaardig muzieksociaal kader.

Georg Philipp Telemann is de laatste grote barokcomponist. Hij staat aan de poort van een heel nieuw gebied dat wij het klassicisme noemen. Zijn betekenis in dat verband is heel wat meer dan slechts een voorloper van deze generatie te zijn. Telemann zou uitstekend gekarakteriseerd zijn als een belangrijke wegbereider voor die nieuwe stijl.

Niet alleen in muziek is Telemanns werklust onuitblusbaar.
Hij staat te boek als een eminent bloemenkenner, als een driftig werkend correspondent van diverse bloemenverenigingen. Bovendien heeft Telemann (last but not least) driemaal zijn leven beschreven!

In zijn jonge jaren heeft het Telemann heel wat moeite gekost zich als vakman met muziek bezig te mogen houden. Zijn moeder was ontzet toen zij merkte dat Telemann als jongen met een opera bezig was. Zij heeft alles in het werk geteld om hem van het idee musicus te worden af te houden. Door die voortdurende tegenwerking is Telemanns opleiding tot musicus eigenlijk heel slecht verlopen. Om zijn moeder een plezier te doen laat Telemann zich inschrijven als rechtenstudent aan de universiteit van Leipzig. Dan verschijnt er iemand voor wie Telemann zijn hele leven een vurige bewondering behoudt: George Friedrich Händel. Telemann ontmoet Händel in Halle; het is het moment waarop Telemann definitief kiest voor het vak van musicus, het enige wat zijn leven zin geeft.

De jonge rechtenstudent was gezwicht en hield zich vanaf dat ogenblijk beroepsmatig met muziek bezig. Gevestigd in Leipzig, richt hij, zeer tot ergernis van de Thomascantor Johann Kuhnau, een Collegium Musicum op waarin Telemann musicerende studenten verzamelde met de bedoeling ook hen over te halen muziek als beroep te kiezen. Later werd deze instelling overgenomen door Johann Sebastian Bach.

Van Leipzig voerde Telemanns weg via Eisenach naar Frankfurt. Daar werd Telemann aangesteld als dirigent van een serie concerten bij het Frauensteiner Gesellschaft, een particuliere instelling voor muziekbeoefening en -verbreiding. Het was een betrekking die, in tegenstelling tot de gewoonte van die tijd, niet aan een hof of kerk verbonden was. In ieder geval heeft Telemann daar zijn grote naam als musicus verder geconsolideerd.

Weer dreef onrust Telemann verder, ditmaal naar de Hanzestad Hamburg waar hij tot zijn dood verbleef.
Hamburg was in die dagen een beroemd operacentrum waar Telemann als een hooggeëerd musicus werkte, omgeven door mannen als de filosoof Lessing en de dichter Brockes.

Na een triomfantelijke reis naar Parijs ging Telemann er in zijn gezondheid snel op achteruit. Hij stierf hij op 25 juni 1767, door zeer velen betreurd.
Zijn ambten als cantor en operadirekteur werden overgenomen doot zijn petekind Carl Philipp Emanuel Bach.

Schrijver: Wim Brandse, 16 augustus 2009


Geplaatst in de categorie: muziek

4.0 met 4 stemmen 326



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)