OVER ZONDE EN VERZOENING
In de leer van christelijke kerken van rechtzinnige signatuur waren lijden en dood van Jezus noodzakelijk om de in zonde gevallen mens met God te verzoenen. Veelal wordt deze these geplaatst in een nogal formeel kader. De mens heeft - aldus de redenering kort samengevat – uit vrije wil Gods gebod overtreden. Daarop stond als sanctie dood en verdoemenis, zijnde de prijs die moet worden betaald om genoegdoening te geven aan Gods gerechtigheid. Omdat God evenwel niet alleen rechtvaardig is, maar ook barmhartig en genadig, zond Hij zijn Zoon om de schuld van de mensheid op zich te nemen, de straf voor de zonde te dragen en aldus de mens weer met zich te verzoenen.
Dit godsbeeld vertoont typische trekjes van de antieke godenwereld: een persoonlijke God die afdaalt naar de aarde en bij een maagd een zoon verwekt, hier met de opdracht te boeten voor de zonde van de mens. In deze gedachtegang is begenadiging van de mens dus alleen mogelijk als een schuldeloze plaatsvervanger diens straf wil dragen. Je kunt je afvragen of hier eigenlijk nog wel voluit sprake is van "genade". Onvoorwaardelijke vergeving en kwijtschelding zijn niet aan de orde. De doodstraf moet hoe dan ook worden voltrokken.
Het zal menigeen moeilijk vallen te geloven in zo’n formeel-juridische constructie. Ze past alleen bij een antropomorf beeld van de Eeuwige als een rechtlijnig denkende, redenerende en handelende heerser. De innerlijke tegenstrijdigheid van de redenering blijkt als aan dit godsbeeld niettemin de eigenschappen worden toegekend van alwetendheid en almacht. Want, zou je dan denken, de zondeval was dus door God zowel te voorzien als te voorkomen. Maar nee, aan logica hebben sommige religieuze opvattingen geen boodschap. Niets gaat buiten Gods wil om, maar de mens is tóch verantwoordelijk. De schuld staat vast, de boete moet betaald worden. Alleen door offers van onschuldige dieren en uiteindelijk door het offer van zijn eigen zoon laat God zich ervan weerhouden de doodstraf aan de méns te voltrekken. Nog steeds wordt bij rituele slachtingen dieren onverdoofd de keel doorgesneden om met de gulpende bloedstroom God te behagen. Zo barbaars kan het dus blijven toegaan als mensen geloofsopvattingen, inzichten en uitspraken van verre voorgeslachten voor onfeilbaar en dus onveranderbaar houden. Men meent God te dienen, maar men buigt zich neer voor godsbeelden (meervoud, want er zijn nogal wat varianten) die door voorgeslachten zijn bedacht en opgericht.
Misschien maakt iemand hier de tegenwerping dat het ritueel slachten van dieren niet minder humaan is dan de manier waarop ze in onze westerse consumptiemaatschappij in abattoirs aan de lopende band worden afgeslacht. Dat mag waar zijn, maar waar het om gaat, is dat hier het bloedvergieten door de gódsdienst wordt gelegitimeerd. Waar het hier om gaat is dat mensen eer bewijzen aan een god die bloed wil zien en die een mensenoffer eist.
Een God die zijn zoon offert? Abel Herzberg schreef ooit:
"De aartsvaders waren geen Joden, maar afgodenaanbidders. Waar komt het vandaan, dat ze één God gaan aanhangen? Het antwoord ligt in het verhaal over de offering van Isaak. Een engel roept tot Abraham: "Doe het niet!" Dat is verbeelding. Het is Abraham zélf die het roept, zijn eigen hart, zijn eigen stem. Zoals in het algemeen de stem van God je eigen stem is. Als je maar hoog genoeg in jezelf gelooft. Hij heeft van zichzelf uit die kindermoord geweigerd. Hij heeft de god verworpen die kinderoffers vraagt. Hij heeft gedacht: een god die kinderoffers vraagt, kan de ware niet zijn."
Tja, als Abel Herzberg dat goed gezien heeft (en ik denk dat dat zo is!) dan is het toch wel wat vreemd te veronderstellen dat diezelfde God zijn eigen zoon zou offeren.
Terug naar het begrip "verzoening". Tegenover wie heeft de mens wát misdaan?
Het woord "verzoening" duidt op herstel van een verstoorde relatie. Twee partijen hebben elkaar iets te verwijten of van twee partijen is er duidelijk één tegenover de ander tekort geschoten. Als we het antropomorfe (mensvormige) godsbeeld loslaten, maar God vereenzelvigen met Liefde in de hoogste, diepste en ruimste betekenis van het woord, dan is het, als we om ons heen kijken, wel duidelijk dat het de méns is die jegens de Liefde en daarmee jegens God tekortschiet. Het menselijk tekort is immers dat wij mensen telkens weer beheerst worden door zelfzucht en haat in plaats van liefde. Liefde is positief, constructief, scheppend, lichtbrengend. Haat is negatief, destructief, chaotisch, verduisterend. Liefde behoort tot het rijk van het licht, haat tot het rijk van de duisternis. Het lijkt mij een vreemde veronderstelling dat de mens werkeloos zou mogen of moeten toezien hoe hij buiten zichzelf om met God verzoend wordt. Verzoening door geloof in het offer van Jezus Christus als personificatie van goddelijke Liefde (kernthema in het christelijk belijden), is m.i. alleen denkbaar als geloof wordt opgevat als werkwoord, als opdracht voor de gelovige. Wie die opgave aanvaardt, gaat delen in het offer. Jezus' woorden en daden nemen gestalte in hem aan, de liefde krijgt de overhand, straalt van hem af, geeft richting aan zijn doen en laten - ziedaar, een mens met God verzoend.
Geplaatst in de categorie: religie
zonde
202
Geef je reactie op deze inzending: