Het helende Sámi-sjamanisme van Mari Boine

De Sámi-zangeres/sjamane Mari Boine is geboren als Mari Brit Randi Boine Persen op 8 november 1956 in Gámehisnjárga, Karasjok. Zij behoort tot het nomadische volk de Sámi/Samen in Lapland. De meeste Sámi wonen in Noorwegen, ongeveer 50.000 mensen, in Zweden ongeveer 20.000, in Finland 6000 en in Rusland 1800. Het Samisch is verwant aan het Fins en het Estisch en behoort tot de Finoegrische talen. Er zijn 3 Sámiparlementen; in Sametong (Noorwegen), in Inari (Finland) en in Kiruna (Zweden). Mari is een Noorse joik-zangeres. Joik is de traditionele muziek van de Sámi en één van de oudste muziekvormen in Europa. Joik is de traditionele zang van de Sámi en het was een onderdeel van de Samische religie. Het werd door de christenen verboden en in de jaren 1950 was het op Noorse scholen officieel verboden. Tegenwoordig wordt joik in veel kerken geaccepteerd en gebruikt in Samische kerkdiensten.

Mari heeft de joik vernieuwd door er elementen van jazz, rock en folk uit meerdere culturen in te verwerken. Zij zegt: 'De eerste muziek die ik ooit hoorde, was van mijn ouders, die hymnen zongen. We hadden geen platen of televisie in huis. Mijn streng religieuze ouders hebben dat nooit toegestaan. We hadden wel een radio, maar die beperkte zich tot het luisteren naar het nieuws, de weersverwachtingen en de zondagse kerkdienst. Maar natuurlijk, als onze ouders uit waren of 's nachts, ontdekten we muziek van over de hele wereld op die radiokanalen. Sterker nog, ik hoorde voor het eerst jazz op die radio.'. In haar jeugd woonde Mari in Zelenograd, waar ze zong in het koor van haar moeder Alla Yosifovna. Mari studeerde ver weg aan de muziekschool in Elista, Kalmukkië. Toen Mari als lerares werkte, herontdekte zij de Samische cultuur en nu is zij een internationaal bekende ambassadrice van haar volk. Om haar over 4 landen verspreide volk te verbinden, geeft zij optredens in Lowosero, de belangrijkste nederzetting van de Sámi op het Russische schiereiland Kola. Willem Barentsz en zijn 16 mannen gingen van Nova Zembla naar Kola, waarbij Willem onderweg op zee overleed. Dat was op 20 juni 1597 en hij werd ongeveer 47 jaar. Hij is trouwens geboren in Formerum op Terschelling.

Mari is in Gámehisnjárga aan de rivier de Anarjohkain opgegroeid. Haar ouders deden aan zalm vissen en kweken. Zij groeide op in Sápmi, maar ook tussen de strenge, doem- en complotdenkende, Lutherse christenen, die de Sámi discrimineerden en de joik-zang als 'werk van de duivel' beschouwden. Op de lokale school, waar Mari naartoe ging, werd al het onderwijs in het Noors gegeven. In 1985 verscheen Mari's debuutalbum 'Jaskatvuooa Manná', met de song 'Working Class Hero' van John Lennon, maar dan in het Samisch. In 1989 verscheen 'Gula Gula' of 'Hor stammodrenes stemme' (Luister naar de stem van de oermoeders). Met 'Gula Gula' is zij internationaal doorgebroken. In 1990 werd dit album opnieuw uitgebracht op de label 'Real World' van Peter Gabriel. In 1991 verscheen 'Salmer pá veien kjem', met de zangeres Kari Bremnes (1956, Svolvaer) en de zanger Ole Paus (1947, Oslo). In 1992 verscheen 'Mari Boine med Band Allians - Mote i Moskva' (Winter in Moskou) en vanaf toen liet zij haar achternaam 'Persen' achterwege. Mari werkte ook samen met de jazzsaxofonist Jan Garbarek (1947, Mysen), wiens dochter de zangeres Anja Garbarek (1970, Oslo) is. En zij werkte samen met de Russische folk- en jazzcomponist Sergej Nikolajevitsj Starostin (1956, Moskou).

Verder werkte zij samen met de zangeres Inna Yurievna Zhelannaya (1965, Moskou), de leadzangeres van de folkband 'Farlanders' (1994 - 2004) en van de band 'Alliance' (Allians), in 1981 opgericht door o.a. de zanger Igor Zhuravlev en de zanger/muzikant Oleg Parastaev, die op 20 juni 2020 in Moskou overleed en 61 jaar werd. Oleg schreef het meesterwerk 'At Dawn'. Zijn familie heeft een videoclip voor het lied 'Without You' van het album 'I Wanna Fly' uit 2019 aan hem opgedragen. Oleg heeft 'I Wanna Fly' opgedragen aan zijn moeder Valentina en aan zijn vrouw Irina, met wie hij kinderen kreeg. Inna Zhelannaya is een verbluffend mooie, hartverwarmende, zielsdiepe en loepzuivere zangeres. Mari's muziek heeft relatief weinig te maken met de joik en bestaat vooral uit zelfgeschreven, moderne liederen in de Samische taal. Dit in tegenstelling tot de Sámi-joikzanger Wimme Saari (1969, Kelottijärvi), die nog met de Nits samenwerkte, en de Sámi-joikzanger/schrijver Nils-Aslak Valkeapää (1943 - 2001). Nils-Aslak ontving in 1991 voor zijn dichtbundel 'The Sun, My Father' de Nordic Council Literature Prize. Hij publiceerde 9 dichtbundels, voorzien van zijn eigen schilderijen, tekeningen en foto's. Hij was biseksueel, wat hij zijn hele leven heeft verborgen.

Tijdens de bruiloft van de Noorse kroonprins Haakon Magnus met de beeldschone prinses/blondine Mette-Marit Tjessem Hoiby zong Mari de Noorse hymne 'Mitt hjerte alltid vanker' (Mijn hart waart altijd rond) in het Samisch. Haar muziek lijkt qua ritme op die van de Noord-Amerikaanse Indianen, met de drum in de hoofdrol. Zij zingt in het Samisch, Noors en Engels. Deze tekst komt uit 'Gula Gula' en is gezien de klimaatcrisis verdraaid actueel: 'Luister, broeder. Luister, zuster. Luister naar de stemmen van de oermoeders. Die vragen waarom de aarde vergiftigd en uitgebuit is. Ze herinneren jullie eraan waar jullie vandaan komen. Ze willen jullie eraan herinneren, dat de aarde onze moeder is. Wanneer wij haar leven nemen, zullen wij tezamen met haar sterven.'. Daar sluit haar krachtige nummer 'Eagle Brother' (Goaskinviellja) fantastisch op aan. In 2008 werd zij benoemd tot professor in de muziekwetenschap aan de hogeschool van Nesna, Nordland, waar de dichter Petter Dass (1647 - 1707) kapelaan op het Prestegarden was en in 1673 met Magretta Andersdatter trouwde. Op 18 september 2009 werd zij voor haar artistieke veelzijdigheid tot ridder eerste klasse in de Orde van Sint-Olaf benoemd.

Op 3 maart 2017 verscheen haar 18-de album 'See The Woman', geheel in het Engels, op 'Adine & Isak' na. Met naast de pakkende titelsong (een ode voor de vrouw en het vrouwelijke) o.a. 'Today Starts Now', 'Chasing Myself Into Reality', 'Some Say I Got Devil' (een cover van Melanie), 'Happily Ever After', 'Yes', 'This Is My Heart', 'Twin Soul' en 'Crowded Streets of Blue'. Zij kreeg medewerking van de Maori-zangeres Moana Maniapotoen, Indiaanse activisten en de dichters John Trudell en Joy Harjo. Mari woont in een afgelegen huis met uitzicht op Porsanger Fjord, 150 kilometer van de Noordkaap. Zij zegt: 'Ik ben als een zeevaarder, ik ga een maand weg en dan kom ik een maand thuis. Ik krijg genoeg van steden en ik heb de stilte nodig.'.