Kunst: koers naar vrijheid

Individuele expressie blijkt duizenden, soms miljoenen, te interesseren.
Waarom drukken de miljoenen zichzelf niet uit?

Iedereen drukt zich uit.

Kunstenaars zweten op het voetbalveld of in hun atelier.
Achter een stuk papier of met een boortol.

Een kunstenaar hemelt zijn expressieterrein op.
Zijn bescheidenheid laat het aan liefhebbers over te oordelen.

Dat een individuele expressie miljoenen kan opbrengen en kan bereiken is wonderlijk.

Wonderen zijn de wereld niet uit.

Waarom heeft iedereen over Shakespeare gehoord hoe goed hij karakters kon schetsen? Zijn Shakespeare’s figuren Jung’s archetypen? Van Shakespeare genieten we, Jung bestuderen we.
Als we willen.

Kunst krijgt de grote K door de menigte: wat de kunstenaar zijn beste werk vindt doet er niet toe. De mening van de menigte bepaalt of een kunstenaar groot is.
Bestaat de mening van de menigte?
Niet in de kleine werkelijkheid.
Onzichtbaar voor de menigte kan een kunstenaar groot zijn in de kleine werkelijkheid.

Ontstaat grote Kunst door toeval?
In de kleine werkelijkheid niet.

Mode, oorlog en politieke verhoudingen hebben aanwijsbare oorzaken. Geen toeval speelt een rol. Voor het lot van een kunstwerk lijken deze omstandigheden op wind die in het gezicht of in de rug blaast.

Inspelen op wind is zelfverwijderend.
Kunstzinnige en commerciële oogmerken staan haaks op elkaar, maar vandaag wil kunst een ambacht zijn en een dikke boterham verdienen.

Kunst staat heel dicht bij het scheppende individu. Als ze goed is!
De kunstenaar geeft haar over aan de winden.

Rilke zag het scheppingsproces als de zelfvervulling van de kunstenaar.
De menigte vond hij onbelangrijk.
Hij schrijft in het ‘Florentijns Dagboek: “Iedere schrijver die, door het applaus geroepen, voor het doek treedt, zou verplicht moeten worden dat na zijn dood tot aan de jongste dag te doen. Dat zou voor hem een fatale inspanning zijn en voor de mensen een welkom laatste nummer.” Toen was hij 21 jaar.

Jeugdige overmoed is niemand vreemd. Als we overmoedig zijn, beseffen we het niet.

Als veertigplusser schrijft Rilke in de negende Elegie van Duino: “Hier is de tijd van het zegbare, hier is zijn thuisland.” En verder: “Is verinnerlijking niet uw enige dringende opdracht.” Dan spreekt hij de aarde toe, waarvan Rilke denkt dat hij onzichtbaar wil verrijzen in ons.

Om de massa te plezieren moet theatraal gedaan worden.
Is het Kunst om theatraal te schilderen of te schrijven; wellicht zonder gemaakt over te komen?

Wat zelfvervulling is weet niemand. Iedereen heeft daar een mening over.
Managers willen beter worden in managen. Een spits wil steeds meer mooie doelpunten maken. Mooie doelpunten worden altijd gewaardeerd.

Is de beste pennenvrucht van de beste schrijver even goed als het beste doelpunt van de beste voetballer? Vijftigduizend bezoekers zagen het doelpunt, duizend mensen lazen het artikel.

Het theatrale staat ver van zelfvervulling.
Hoe kan de kunstenaar zich vervullen?

Een kunstenaar wil zichzelf zien.
Kan hij zich beter zien door in plaats van naar zijn gedachten en emoties naar zijn werken te kijken?

Een kunstwerk is openbaring.
Een kunstwerk is bevroren waarheid.
Een kunstwerk werpt de veranderde tijd terug in het eigen gelaat.

Kunst is een manier van kijken.
Kunst is het vrije kijken, de weg naar vrijheid.

Vrijheid is keuzevrijheid.

Ik kies om te schrijven. Niet als doel maar als middel.
Daarom vind ik schrijven niet beter dan andere middelen.
Ik wil niet voor het doek treden. Voetballen en managen zijn nou eenmaal bezigheden die zich voor het doek afspelen. Doe je het daarom?

Kiezen is de toekomst bepalen.
Als we niet begrijpen wat, waarom en waarvoor we kiezen zijn we twijfelaars.
Bij twijfel is het beter geen besluiten te nemen. Tijd voor nadenken is belangrijk.

Zelfvervulling is niet beter worden.
Zelfvervulling is beter begrijpen.

Wat is de integriteit van een kunstenaar? Een buschauffeur moet veilig rijden.
Een politicus mag het volk niet oplichten. Zijn beslissingen moeten de eerlijkste en best doordachte voor het land zijn.

Een kunstenaar moet uitbeelden wat hij ziet.
Zijn kunst is niet geslaagd als de uitbeelding wordt afgeleid door andere motieven. Hij streeft naar volmaakte uitbeelding.

Heeft kunst voorbij zichzelf, voorbij esthetische waarde, zin?
Protestkunst stelt onrecht of misstand aan de kaak.
Kunst is indringender.

Kunst lijkt egocentrisch tegenover het werk van politici, maatschappelijk werkers en advocaten.
Is Kunst het werk van kluizenaars?

Waarom distantieert de kunstenaar zich?
Eenzamen kunnen geen betekenis scheppen voor miljoenen.

De distantie is een woestijn, een droge hoogte. Daar is andere zichtbaarheid.

Rilke zegt als 21 jarige: “De kunst gaat van eenzame tot eenzame in een hoge boog over het volk heen.”

En:
“De anderen hebben God achter zich als een herinnering. Voor de scheppende mens is God de laatste en diepste vervulling. En wanneer de vromen zeggen: “Hij is,” en de bedroefden voelen: “Hij was,” dan glimlacht de kunstenaar: “Hij zal zijn.” En zijn geloof is meer dan een geloof; want hijzelf bouwt aan deze God.

In kunsttempels bewonderen we kunstenaars.
Soms zijn kunstwerken te gast in een veilinghuis. Dit lijkt bewondering, maar het gaat om beleggingen en investeringen, om miljoenen. Veilinghuizen zijn de voorportalen of binnenplaatsen van musea.

Zouden ze de voorhof schoonvegen als ze van de handel wisten?
Zouden ze denken: “Ik ben te vroeg geboren.”

Bewondering lijkt soms op bidden.
Het moderne bidden is soms verafgoding.

De achtergelaten beelden zijn geen gouden kalven. Ze zijn te lezen als nieuwe Bijbels. Kunstwerken kunnen richtingduiders zijn.
Niet voor iedereen. Om de richting te doorzien moet iemand zich net zo openscheuren als de schepper.

Naakte gedachten alleen kunnen de richting herkennen.
Zoeken is een zuiveringsproces.

Terug op aarde.
Tussen files, lawaai en vertier drukken miljarden tranen, glimlachen en woede aanvallen zich uit. Naast kunstzinnige en menselijke uitdrukking worden bommen gemaakt en aanslagen gepleegd.

Vrijheid is: vrijheid van uitdrukking.
Vrijheid kan niet zonder zelfbeteugeling.

Vrijheid heeft een heel bepaalde richting. Zij laat zich niet afleiden door achtergrondgeruis. Haar richting is nu beter te zoeken dan ooit.

Haar koers is misschien anders dan we willen. Wie heeft water bergopwaarts zien stromen?
Er wordt weinig gezocht naar vrijheid.

Betwisten we haar bestaan?