Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

De legpuzzel van het reductionisme

Vanuit de rede zou men beter met elkaar van gedachten kunnen wisselen dan vanuit geloof(sstandpunten). Redelijke argumenten zijn immers te controleren op rechtsgeldigheid. Geloof is een subjectieve chaos, waar de dolste redeneringen uit gehaald kunnen worden.
De hamvraag is: bestaan er geloofsvrije standpunten?

In het extreem verlichte denken wenst men zich geloofsvrij te zien, omdat het woord geloof beladen is, alsof er terroristische aanslagen op het zuivere denken uit te verwachten zijn. Daarom wil ik in het vervolg van dit stukje ‘geloof’ niet meer gebruiken. Daarvoor in de plaats gebruik ik: ‘aanname’.

Wetenschap is niet aanname vrij. Daarom is de betovering van kennis en empirie onterecht. De betovering is het verregaande vertrouwen dat de wetenschap antwoorden op alle vragen zal geven.

Daarover later meer. Eerst een trieste anekdote, waarin de eis om de bron van ‘metafysica’te bannen leidde tot een [in wetenschappelijke kringen] bekende zelfmoord.
De meeste mensen vinden rationele argumenten de beste basis voor discussie. Daarvan zijn empirische resultaten de meest gefundeerde argumenten, zeker als ze uit goed gevalideerde proeven zijn voortgekomen. Maar Ludwig Boltzmann was een van de eerste wetenschappers die aan modelbouw deed, dat in de ogen van de wetenschappelijke elite uit zijn tijd niet voldeed aan de eis tot [wetenschappelijke] fundering. Boltzmann’s statistische beschrijving van complexe gassystemen zag men als metafysica. Ze namen hem niet serieus, lachten hem uit. Albert Einstein schrijft hierover in zijn dagboek (Woensdag 26 december 1906): “Ludwig Boltzmann heeft dit jaar zelfmoord gepleegd. Hij kon de spot van zijn collega’s niet meer verdragen. Ze lachten hem uit met zijn ideeën over moleculen en de kinetische gastheorie en zo. Arme man. Ik ben er nochtans zeker van dat het niet lang meer zal duren eer definitief bewezen is dat hij gelijk had.” (1,2) Tegenwoordig hebben we niet alleen heel veel modellen, maar zelfs theorieën die geëxtrapoleerd zijn uit modelresultaten.

Als wetenschap aannamevrij is, zou kennis eenduidig zijn. Binnen de wetenschap zouden geen meningsverschillen bestaan, want iedereen kan zich vergewissen van de fundering van de geclaimde kennis (3). Maar binnen de wetenschap bestaan weldegelijk meningsverschillen. Een bekende is bijvoorbeeld die tussen Goethe en Newton over de oorsprong van kleuren (4). In zijn boek ‘de dingen hebben hun geheim’ schrijft A. van den Beukel: “Waar Newton een reductionist was, was Goethe een holist.” (5) Zowel Goethe als Newton baseerde zich op experimenteel werk, maar hun uiteenlopende aanname(n) leidde tot andere resultaten. (6)
Ook tegenwoordig zijn er meningsverschillen tussen wetenschappers. Een bekend voorbeeld is die tussen darwinisten en sommige genetici, die zeggen dat de genetische complexiteit niet uit darwinistische processen te verklaren zijn.

Er zijn twee fundamentele aannames in de wetenschap. Ten eerste blijkt wetenschap gebaseerd te zijn op de aanname dat ze leidt tot kennis van de werkelijkheid. De afwijzing van metafysica blijkt gebaseerd te zijn op de aanname dat wetenschap uiteindelijk alle vragen zal kunnen beantwoorden.

De eerste aanname klopt. De technische toepassingen en verklarende theorieën tonen dat aan.
De tweede aanname is echter twijfelachtig, niet alleen omdat het aantal vragen eerder toe dan afneemt, maar ook omdat wetenschap de neiging vertoont de werkelijkheid in stukken te hakken, alsof de werkelijkheid een mozaïek van kleine puzzelstukjes is. Op allerlei deelgebieden ontstaan nieuwe vragen, waarvan de beantwoording niet bijdraagt tot een beter begrip van de werkelijkheid. Hieruit blijkt ook de verstrengeling van de eerste met de tweede aanname.

Wetenschap is nuttig als bron van kennis. Maar de kennis die uit haar voorkomt geldt de gefragmenteerde voor menselijke doeleinden toepasbare kennis. Extreem doorgevoerd leidt deze benadering tot reductionisme. Dat het reductionisme hoogtij viert blijkt uit tegensprekende onderzoeksresultaten, die eigenlijk niets anders zijn dan meningsverschillen. En meningsverschillen, zo zagen we, ontstaan als argumenten niet aannamevrij zijn.

Tegenwoordig viert de wetenschappelijke methode hoogtij, want wetenschap geeft wat we willen: zekerheid. Op elke vraag volgt een antwoord (7). Daarom is de wetenschappelijke methode populair geworden, veel populairder dan de aanname dat de waarheid en de werkelijkheid bestaan. Eigenlijk wordt wetenschap als surrogaat god gebruikt.

Dan kom ik terug op de openingsvraag. Aanname vrije standpunten bestaan niet. Op een fundamenteel niveau zitten wetenschap (surrogaat god) en godsdienst (schepper) in hetzelfde schuitje. Er is een aanname nodig om het bootje varende te houden.

Als je aan de wetenschap iets vraagt, krijg je een begrijpelijk antwoord. Maar van een surrogaat god krijg je een surrogaat antwoord (denk aan de fragmentatie). De grote uitdaging van de wetenschap is om de fragmenten aan elkaar te knopen. Misschien was Goethe’s benadering van het licht zo gek nog niet.

Het lijkt misschien niet de meest optimale methode om de werkelijkheid eerst in stukjes te breken om haar vervolgens te willen begrijpen.

Willem Houtgraaf, 23/25 04-08

(1) Ik, Albert. Het geheime dagboek van Albert Einstein.
http://home.scarlet.be/frank.vermeulen138/ik_albert_einstein_ned_1906.htm

(2) Holbewoners met mooie woorden
http://www.volkskrantblog.nl/bericht/75776

(3) In de praktijk ligt dit genuanceerder, omdat sommige empirisch verkregen resultaten niet zomaar door iedereen toegankelijk of te herhalen zijn. En de meeste empirische informatie is terechtgekomen in theorieën, waarvoor jarenlange studie vereist is om ze te begrijpen.

(4) De precieze inhoud van hun verschil in opvatting kan worden nagelezen op de volgende sites

Kleurenleer van Goethe
http://nl.wikipedia.org/wiki/Kleurenleer_van_Goethe

Goethe’s kleurenleer
http://www.zilverbank.nl/cachet/27_goethes_kleurenleer.shtml

(5) De dingen hebben hun geheim, V, 63. Ten Have, negende druk (september 1992)

(6) De ontleding van licht heeft tot de populairdere wetenschap geleid. Om in de termen die bij een controverse horen te blijven: Newton heeft Goethe verslagen. Dat laat onverlet dat Goethe wetenschap beoefende. En voor zijn zienswijze, de holistische benadering, is nog steeds wat te zeggen.

(7) Tenzij de antwoorden verwacht worden voorbij de reikwijdte van de experimentele mogelijkheden.


Zie ook: http://denkwater.web-log.nl

Schrijver: Willem Houtgraaf, 23 mei 2008


Geplaatst in de categorie: wetenschap

2.1 met 9 stemmen 3.566



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)