Moderne visies op het proces tegen Jezus

Enkele maanden geleden was er op History Channel een reconstructie van het proces tegen Jezus en de historische omstandigheden waaronder dat heeft plaatsgevonden. Het gaf goed weer hoe er tegenwoordig door de wetenschap tegen Jezus en zijn optreden wordt aangekeken. Terwijl ik aan het kijken was, vielen me een heleboel verschillen op tussen de hedendaagse visies en het beeld, dat in sommige werken uit de christelijke mystiek van Jezus en het proces tegen hem wordt geschetst.

VORMDE DE TEMPELREINIGING DE REDEN VOOR DE ARRESTATIE VAN JEZUS?
Zo werd er in de documentaire op History Chanel van uitgegaan dat de tempelreiniging de aanleiding vormde voor de arrestatie van Jezus en het proces tegen hem. De Farizeeërs zouden dat als zó'n zware provocatie hebben opgevat, dat ze hem in het Sanhedrin ter verantwoording riepen. De belangrijkste aanklacht die ze tegen hem indienden was dat hij zich een zoon van God had genoemd. Ze beschuldigden hem dus van blasfemie. De Joodse priesters hadden echter niet de macht om iemand ter dood te veroordelen; daarvoor hadden ze de medewerking nodig van de Romeinse autoriteiten.

De Romeinen waren echter helemaal niet geïnteresseerd in dergelijke aanklachten. Dat iemand de goden beledigde, liet hen in feite koud. Het enige wat de bezetters wérkelijk interesseerde, waren claims van religieuze fanaten dat Rome niet de wettige macht uitoefende over Palestina. Men was bang voor het uitbreken van opstanden die hen uit dat gebied zouden kunnen verjagen.

Daarom beschuldigden de priesters Jezus er tegenover de Romeinen van, dat hij zich de koning van de Joden had genoemd. Daarmee meenden ze een juridisch grond te hebben gevonden om Jezus door de Romeinen te laten executeren. En omdat alleen Pontius Pilatus als de Romeinse stadhouder ('proconsul') de macht had om de doodstraf uit te spreken, werd Jezus naar Pilatus gebracht.

PILATUS: SOFTIE OF WREDE DESPOOT?
In de christelijke traditie is Pilatus later steeds meer afgeschilderd als een heel redelijk iemand, die Jezus met tegenzin zou hebben laten kruisigen om het volk maar niet te veel tegen zich in het harnas te jagen. De historici en theologen, die in de documentaire aan het woord werden gelaten, vonden dat echter niet juist. Zij wezen erop dat uit historische documenten (m.n. Flavius Josephus, een Joods/Romeinse geschiedschrijver uit de eerste eeuw) een heel ander beeld van Pilatus naar voren komt: hij was een wrede onderdrukker van het volk. Zo heeft hij 6 jaar na de dood van Jezus duizenden pelgrims laten afslachten in Jeruzalem.

Er zijn echter méér gruweldaden van hem bekend. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat hij door zijn Romeinse superieuren uit zijn ambt werd gezet. Zelfs naar Romeinse maatstaven was hij té wreed. En we weten allemaal dat ze toch niet bepaald zachtzinnig waren. Ze vonden dat hij hun belangen in Palestina schaadde.

VERSCHILLEN TUSSEN WETENSCHAPPERS EN CHRISTELIJKE MYSTICI
Nu zitten er een aantal zwakke plekken in dat verhaal. Het belangrijkste probleem lijkt me wel dat Jezus volgens de evangeliën helemaal niet direct na de tempelreiniging is gearresteerd. De theologen vroegen zich dan ook af hoe dat ooit mogelijk was. Was zijn actie dan zó onbetekenend geweest dat men hem nog een tijdje had laten lopen vòòrdat men uiteindelijk tot arrestatie overging?

De wetenschappers, die op History Channel aan het woord werden gelaten, waren het erover eens dat Jezus een daad had willen stellen en dat hij dat nooit op een klunzige manier kan hebben aangepakt. Men meende daarom dat men hem een tijdje had laten lopen omdat hij immens populair was. Onmiddellijke arrestatie zou maar tot opschudding leiden en hem in feite in de kaart spelen. Het was beter om nog even te wachten tot de gemoederen wat tot bedaren waren gekomen; daarna kon men hem gemakkelijk in de kraag grijpen.

De opvattingen van de geleerden over de tempelreiniging en de reacties van de Joden en Romeinen daarop vond ik echter niet erg sterk. Zo wordt in het Grote Johannes Evangelie van de mysticus Jakob Lorber, net als in het Bijbelse Johannesevangelie, de tempelreiniging helemaal aan het begin van het aardse optreden van Jezus geplaatst. Ook begrijpen we daaruit dat het de persoonlijke macht van Jezus was die ervoor zorgde dat hij uit handen van de Joden kon blijven. De tempelreiniging was eerder een zeer krachtige openingszet tegenover de Joden om te laten zien waar zijn taak op neerkwam.

Uit dit mystieke werk begrijpen we ook dat het in feite de opwekking van Lazarus was, die een belangrijke aanleiding vormde voor Jezus' uiteindelijke arrestatie. Lazarus was een héél rijke Jood. Hij was een volgeling van Jezus en weigerde door zijn geloof in hem nog langer belasting te betalen aan de tempel. Omdat hij puissant rijk was, ging het daarbij om grote sommen geld. Het gevaar bestond bovendien, dat méér rijke Joodse landeigenaren de kant van Jezus zouden kiezen. Dat werd Jezus buitengewoon kwalijk genomen. Als je dat voegt bij alle andere vernederingen die de hooghartige Farizeeërs hadden moeten dulden, was dat voldoende grond om Jezus juridisch te vervolgen.

LACUNES IN DE HEDENDAAGSE KENNIS OVER JEZUS
Ik denk dat de theologen en historici veel dingen uit die periode wel goed en scherp zien, zoals bv. het feit dat Pilatus toch een veel wreder iemand was dan in de christelijke traditie vaak wordt voorgesteld. Toch zijn er een aantal dingen die deze 'godgeleerden' ontgaan, of ze zoeken er een nogal gekunstelde verklaring voor. Zo kwamen er een paar theologen aan het woord, die doodleuk verklaarden dat de processen tegen Jezus door de Joden en de Romeinen niet tijdens een openbare zitting hadden plaatsgevonden, maar van zó weinig belang waren dat ze administratief zouden zijn afgehandeld - alsof Jezus zó onbelangrijk was, dat hij bij wijze van administratieve maatregel ter dood was veroordeeld.

Je kunt je in alle ernst afvragen of het tot deze mensen is doorgedrongen wie Jezus in feite was. Kennelijk zien ze hem als de Rasti Rostelli van die tijd. Het is dan ook geen wonder dat corrupte werkjes als het Judasevangelie in onze tijd zó veel stof doen opwaaien. Veel theologen durven tegenwoordig geen knopen meer door te hakken en hoppen mee met alle trends die uit de hoek van New Age komen aanwaaien. Ze zijn bang dat ze anders van geestdrijverij of kerkelijk fanatisme worden beschuldigd. Een soort cultureel en religieus relativisme heeft zich van hen meester gemaakt - een relativisme waardoor veel mensen, die geestelijk op zoek zijn, moeite hebben om houvast te vinden op godsdienstig gebied.

Relishopping is de norm geworden. Op hun gang door de spirituele supermarkt kiepert men alles maar in het winkelwagentje. Thuis kun je altijd nog wel uitzoeken wat van je gading is. History Channel en Discovery Civilisation bepalen de agenda. Kortom: het zijn prachtige tijden voor de theologie!