Het indrukwekkende Requiem van Hectot Berlioz II

De teleurstelling en woede van Berlioz is groot wanneer hij merkt dat zijn grote plannen voor een even groots Requiem voor het vaderland worden gedwarsboomd en tegengewerkt door domheid, valse moralisten en "non-valeurs" die het allen hebben gemunt op de grootsheid van "la patrie" en die derhalve niet waard zijn daarin te leven.
Berlioz schrijft in deze termen aan zijn vader en hij beklaagt zich over het feit dat het grootste muziekwerk aller tijden niet ten doop kan worden gehouden. Hij schrijft over "kleine doopvonten en grote geesten" die elkaar kennelijk niet verdragen!

En toch... een nieuwe kans doet zich voor! Een half jaar later sneuvelt de beroemde generaal Damremont in de strijd om Constantine. En ja... er wordt een heldenbegrafenis voor de gesneuvelde generaal georganiseerd. Berlioz wordt verzocht de repetities van zijn "Grande Messe des Morts" te hervatten en het werk binnen de kortst mogelijke tijd uitvoeringsgereed te brengen. Een kolfje naar Berlioz' hand!

Met spoed verzamelt Berlioz een koor van 210 zangers en hij weet een orkest van 190(!) leden samen te stellen. Honderdtien strijkers en vier koperorkesten maken deel uit van dit gigantische ensemble. Dat het een openluchtuitvoering moet worden is duidelijk, geen zaal noch kerk blijkt groot genoeg om dit alles plus publiek te herbergen.

De koperblazers zullen op de vier hoeken van de balkons van de Dôme des Invalides worden opgesteld. De generale repetitie, op de vooravond van het grootste Franse muzikale evenement, trekt al duizenden bezoekers. Het moet voor Franse tekenaars uit die tijd de belevenis van hun leven zijn geweest. De karikatuurkunst viert hoogtij en er zijn prachtige platen bekend van deze massale happening!

Nadien zijn integrale uitvoeringen van Berlioz' Requiem nauwelijks meer voorgekomen. Het heeft bijna honderd jaar geduurd eer men deze monsterproduktie weer aandurfde. De hoge kosten van een uitvoering zijn steeds weer een begrijpelijke barrière.

De titelpagina luidt: "Grande Messe des Morts, opgedragen aan Mr. le Comte de Gasparin, Pair de France". Daaronder staat vermeld "voor de eerste keer uitgevoerd in de Dôme des Invalides op 5 december 1937, voor de rouwdienst van generaal Damremont en de officieren en manschappen, gesneuveld nij de inname van Constantine".

Wanneer je de partituur van Berlioz' Requiem bekijkt stuit je op een aantal onverwachte maar interessante gegevens, vooral waar het gaat om de orkestratie, de techniek die Berlioz met meesterschap beheerst. Zo treft men een aantal "ophicleides" aan en een "officleide monstre a pistons", instrumenten die nu enkel museale waarde hebben maar toen net uitgevonden waren. Al die vreemdsoortige instrumenten zijn nu verwisseld in een groot aantal tuba's.

Ook het plaatsen van de vier kopergroepen in de hoeken van de ruimte is voor die tijd een heel nieuw, misschien wel angstaanjagend geluid geweest. Tegenwoordig noemen we dit effect "quadrofonie", een bewijs hoe Berlioz in dit soort zaken zijn tijd ver vooruit was.

De componist was overigens bijzonder ingenomen met de orkestrale effecten van het geheel. Zelf schijnt hij bij het beluisteren van het stuk zijn emoties nauwelijks te hebben aangekund.
Twee voorbeelden van een obsessieve klankvoorstelling: in het "Tuba mirum" zijn vierenvijftig koperblazers nodig. Ook het slagwerk was niet zuinig bedeeld: zo klinkt een roffel voor zestien pauken, twee grote trommen, vier tamtams en tien bekkens.

Tegenwoordig wordt bij de spaarzame uitvoeringen van Berlioz' "Grande Messe des Morts" een kleinere bezetting gebruikt maar nog altijd goed voor bijvoorbeeld acht fagotten en twaalf hoornblazers.
Intussen blijft Berlioz' werk een imposant en fascinerend opus met een uiterst originele muzikale zeggingskracht.

Met alle verhalen erbij blijft het een uitzonderlijk werk in de muziekliteratuur.