Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

"Mathis der Maler" van Paul Hindemith

Paul Hindemith (1895-1963) is zeker een van de belangrijkste componisten uit de twintigste eeuw. In zijn belangrijke theoretische werk "Unterweisung im Tonsatz" zet hij zijn artsitieke ontwikkelingsgang uiteen, waarbij hij het accent legt op de grondige wijze waarop hij de overgang van het conservatisme naar moderne opvattingen heeft doorgemaakt.

"Ik heb alles grondig onderzocht", aldus Hindemith wat snoeverig, "mijn kennis van de nieuwe muziek verliep niet rechtlijnig maar heeft mij voor heel wat problemen gesteld".
Hij schrijft dit in 1937, waarin de Duitse cultuur tot een karikatuur is verworden, maar Hindemith schijnt daar geen last van te hebben. Veel collegae komen in grote identiteitsproblemen wanneer politiek hun doen en laten artistiek gaat bepalen, en laten Duitsland hun hielen zien, maar Hindemith zegt in wezen "niet naar links, niet naar rechts, maar rechtdoor!" te gaan. Het is inderdaad een slordige en kritiekloze politieke houding die hem overigens (met anderen) nog problemen genoeg opgeleverd heeft.
Hindemith trekt blijkbaar een oude jas uit en een nieuwe aan, zo lijkt het wel.

Steeds meer maakt Hindemith gebruik van barokvormen als passacaglia, toccata en fuga. Wanneer zijn uitgebreide oeuvre is uitgegroeid tot "Mathis der Maler" uit 1934, heeft hij het hoogtepunt van zijn scheppingskracht bereikt. Alle voorafgaande werken hebben Hindemith procesmatig tot een idioom gebracht waarvan hij zelf zegt er lang naar op zoek te zijn geweest.
Hij veroordeelt daar stellig zijn eerder gecomponeerde werken niet mee, maar ziet deze opgenomen in een ontwikkeling waarvan hij nu het eindpunt zegt bereikt te hebben.

De symfonie "Mathis der Maler" ontstaat als een samenstelling uit de muziek van de gelijknamige opera die, evenals de symfonie, in 1934 ontstaat.
De symfonie is driedelig, en heeft als thema de drie altaarschilderingen van Mathias Grünewald in de kerk van Isenheim.
Twee artistieke krachten beheersen deze symfonie, het zijn zowel de dichter als de componist Paul Hindemith. Het zijn juist de poëtische gevoelens en de dichterlijke benadering van het gegeven die deze symfonie tot een hoogtepunt in het werk van Hindemith maken. Bovendien wordt met dit werk een nieuwe periode in het oeuvre van Hindemith ingeluid.

Deze periode laat zich het best omchrijven als een herwaardering van de absolute muziek, want al zou men in "Mathis der Maler" muziek van programmatische strekking verwachten, dient het werk als absolute muziek te worden opgevat. Het is zelfs de absolute wens van Hindemith "Mathis der Maler" als zodanig te beluisteren, ondanks de bijzondere aanschouwelijkheid en de sterke symboliek die het stuk omgeven.
Beethovens uitspraak "mehr Ausdruck der Empfindung als Makerei" is door Hindemith in zijn "Mathis der Maler" tot een nieuwe uitdrukking gekomen.

Mathias Grünewald (1450-1528), degene die Hindemith in zijn opera en symfonie centraal stelt, was een Duits religieus schilder die leefde en werkte rond Seligenstadt. Over zijn leven is weinig bekend, men noemt hem een duistere persoonlijkheid.
Grünewald staat bekend door zijn levendige en kleurrijke schilderingen en vooral om zijn krachtig realisme.
De schildering van het Isenheimer altaar, drie panelen, is zijn hoofdwerk.
Hindemiths opera "Mathis der Maler" is een dramatisering van Grünewalds leven, en bestaat uit zeven scenes. De driedelijhge symfonie bevat niet de hoogtepunten uit de opera, maar is een in zichzelf besloten totaal, een zelfstandige creatie.

Ook Mathias Grünewald heeft een lange ontwikkelingsgang als kunstenaar doorgemaakt. Het hoogtepunt in zijn werk is het Isenheimer altaar. De overeenkomst tussen Hindemith en Grünewald is opmerkelijk. Beiden weten zich gerijpt en gekomen tot een individuele stijl.

In het eerste deel van de symfonie musiceert Hindemith ontspannen en ongecompliceerd. Het deel heeft als titel "Das Engelenkonzert". Basis van dit deel is het oeroude lied "es sangen drie Engel ein süssen Gesang". Deze melodie trekt als een cantus firmus door het hele eerste deel en beheerst het buitengewoon mooie contrapunt dat zich als een vlechtwerk in dit deel doet horen.
Het tweede deel heeft als titel "Grabgesang". Het is een smartelijke muziek, waarbij bijna iedere noot een bizondere betekenis heeft. De met smart en treurnis vervulde klanken in dit deel wijzen op Christus' opstanding.
Het laatste deel, "Versuchung des heiligen Antonius", is de bekroning van het geheel. Grünewalds suggestieve uitbeelding, gruwelbeelden van de door monsterlijke gedrochten, mensen en dieren geplaagde heilige, worden door Hindemith op uiterst indringende wijze getoonzet.

De overwinning op deze kwade krachten worden gesymboliseerd door het gebruik van de Gregoriaanse melodie "Läuda Sion Salvatorem" en door het jubelende "Alleluia"koraal in de koperblazers. Juist in dit deel komt een diepgevoelde uitdrukking aan de orde die Hindemith aan Bruckner doet denken.

Hindemiths "Mathis der Maler" is een werk dat zich niet tot een kleine groep van luisteraars richt. Door de universaliteit van het gegeven bevat het stuk een mededeling voor een groot publiek. Dat, en de muzikale waarde van "Mathis der Maler" bepalen het grote belang van Hindemiths werk, waarin hij zich een gerijpten visionair componist betoont.

Schrijver: Wim Brandse, 3 augustus 2009


Geplaatst in de categorie: muziek

4.2 met 10 stemmen 445



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)