Inloggen
voeg je beschouwing toe

Beschouwingen

OVER EEN HOLISTISCHE SAMENLEVING

Het voorgaande artikel had betrekking op het fysieke holon en het dualistische karakter ervan. Het gaf al aan dat de holontheorie ook moet opgaan voor sociale verbanden waarin de mens deel is van een gemeenschap.
- Hoe ziet zo’n sociaal holon er uit?
- Zijn we onderdeel van één of van meer sociale holons?
- Geldt ook voor mensen (als subholons), dat de neiging om dienstbaar te zijn aan een naast hoger holon sterker is dan de neiging tot zelfhandhaving? Concreter geformuleerd: is bij de mens de tendens tot gemeenschapsvorming en tot dienstbaarheid aan die gemeenschap doorgaans sterk genoeg om hem ertoe te brengen zo nodig concessies te doen aan de eigen autonomie?
En de keerzijde van deze vraag:
- Zijn bij de mens zelfstandigheid en besef van eigenwaarde sterk genoeg ontwikkeld om hem in staat te stellen, weerstand te bieden aan gelijkschakeling en aan de eis tot kadaverdiscipline die beide ten koste gaan van zijn individualiteit en daarmee van zijn eigen inbreng in de gemeenschap?

Ook in de dierenwereld zien we duidelijke voorbeelden van sociale holons. Groepsvorming is daar vaak een bestaansvoorwaarde. Insecten als bijen, mieren of termieten handhaven zich door samenwerking in een groep. In een termietenkolonie bijvoorbeeld is de samenwerking zo intensief, dat de kolonie één complex organisme lijkt te zijn, waarin subgroepen en samenstellende delen daarvan, gestuurd door een soort "superbrein", elk hun gespecialiseerde taken vervullen. Soortgelijke verschijnselen, zij het misschien minder spectaculair, zien we ook wel in groepsvorming bij gewervelde dieren.

Bij de mens ligt dat allemaal nog wat ingewikkelder. Hij kan deel uitmaken van een verscheidenheid aan sociale verbanden: een gezin, een kerkelijke gemeenschap, een politieke partij, een onderneming, een belangenvereniging, een gezelligheidsvereniging, een dorpsgemeenschap, een gemeenteraad, een natie, een militaire eenheid enz. In elk van deze groepen functioneert hij als een holon (een individuele eenheid), terwijl die samenwerkingsverbanden (als collectieve eenheden) op hun beurt ook weer als holons zijn te beschouwen die in allerlei combinaties supraholons kunnen vormen tot een omvang zelfs van wereldomspannende gemeenschappen. Dat alles bij elkaar vormt de hedendaagse, uiterst complexe maatschappij.

Men noemt de mens wel eens een kuddedier. Die niet zo elegante kwalificatie geeft wel duidelijk aan dat ook de mens een gemeenschapswezen is. Anders gezegd: de mens is een sociaal wezen en vertoont als zodanig holistische trekken. Hij beschouwt zichzelf als een autonome eenheid, maar weet zich ook een afhankelijk deel van zijn natuurlijk en sociaal milieu. Vanuit zijn zelfbewustzijn heeft hij de neiging zijn individualiteit te handhaven en zijn autonomie tot gelding te brengen. In zijn saamhorigheidsgevoel komt de neiging tot uitdrukking om zich te vereenzelvigen met de groep(en) waartoe hij behoort en zich daaraan dienstbaar te maken. De voortdurende spanning tussen deze twee neigingen weerspiegelt zich in zijn doen en laten.
De drang om zich als individu te doen gelden, resulteert onder meer in eerzucht, wedijver en agressief/defensief gedrag, al naar gelang van de spanningen die wisselende omstandigheden oproepen. De drang om zich te vereenzelvigen met de gemeenschap waarvan hij deel uitmaakt, komt al naar gelang van de actuele situatie, tot uitdrukking in onbaatzuchtigheid, dienstvaardigheid, zelfopoffering e.d.

Zoals gezegd: tussen die twee neigingen (tot zelfhandhaving en tot zelfopoffering) bestaat een voortdurende spanning. Die moét er ook zijn als noodzakelijke voorwaarde voor het voortbestaan van het holon. Als dat (hachelijk) evenwicht verstoord wordt, gaat dat ten koste van de holistische samenhang. Er dreigt gevaar van twee kanten. Het ene gevaar is dat het geheel (het supraholon, dus het sociale verband) de samenstellende delen zo sterk gaat domineren, dat deze hun "eigenheid" verliezen. Het andere gevaar is dat de delen zich zo op de "eigenheid" richten, dat ze niet meer tot samenwerking komen.
Het eerstgenoemde gevaar (verlies van eigenheid) zien we bijvoorbeeld in dictaturen. De absolute eis tot samenwerking en ondergeschiktheid (kadaverdiscipline) gaat ten koste van de menselijke individualiteit en eigen verantwoordelijkheid van de onderdanen. Ze leidt uiteindelijk tot culturele ondergang door degeneratie of tot desintegratie van het systeem door revolutie.
Het tweede gevaar vormt de keerzijde van het eerste. Een anarchie bijvoorbeeld leidt op den duur tot een zodanige desintegratie van de samenleving dat ook het individu er uiteindelijk aan ten onder gaat.

Samengevat: holons vernietigen de eigen structuur (en daarmee uiteindelijk ook zichzelf) zowel bij volledige veronachtzaming ván als bij volledige gerichtheid óp een autonoom bestaan. Daarentegen handhaven ze zichzelf en scheppen ze bovendien de voorwaarden voor vorming van steeds complexere en hogere gehelen, wanneer ze gericht zijn op samenwerking in de zin van eenheid in verscheidenheid.

Schrijver: H.P. Winkelman, 19 oktober 2011


Geplaatst in de categorie: filosofie

2.6 met 5 stemmen 1.133



Er zijn 4 reacties op deze inzending:

Naam:
Piet Winkelman
Datum:
20 oktober 2011
@ Len Cornelis 19-10-2011
Dank voor advies. Ik zal mijn best doen.
Naam:
Piet Winkelman
Datum:
20 oktober 2011
@ Monique Methorst 19-10-2011
Ik ben benieuwd welk geheel je weet te noemen dat niet uit delen bestaat. Overigens doet mijn beschouwing absoluut geen afbreuk aan iemands zelfstandigheid. Integendeel! Lees maar wat er staat. Ik waarschuw nadrukkelijk tegen het gevaar dat het individu zijn eigenheid, zijn zelfstandigheid kwijt raakt. Ook heb ik nergens gezegd dat er geen dieren zouden zijn die betrekkelijk solitair leven. Die zijn er. Zulke mensen zijn er ook. Maar, let wel: betrekkelijk! Geen dier en geen mens kan in absolute zin als eenling onafhankelijk en solitair voortbestaan. Ecologische en sociale samenhang is een bestaansvoorwaarde. En (eveneens voor alle duidelijkheid), je kunt je maar tot op zekere hoogte onttrekken aan groepsgebéuren en in nog mindere mate aan groepen: gezin, familie, vereniging, partij, werkkring, buurt, stad, land enz. enz. Of je het leuk vindt of niet, je bent altijd (ook!) deel ván.
Naam:
Len Cornelis
Datum:
19 oktober 2011
Op zich interessant betoog. Analyses over 'menselijk bedrijf' lees ik graag.
Volgende keer mag tekst onsje minder in stijl van loodzwaar leerboek. Kan zo misschien meer lezers trekken. Stijl en onderwerpkeuze van Winkelman komen mij wel bekend voor. Maar dit terzijde.
Naam:
Monique Methorst
Datum:
19 oktober 2011
Email:
moimoniquelive.nl
Voor alle duidelijkheid; ik zit niet in welk groepsgebeuren dan ook en verder zijn er zat dieren die solitair leven. Je kunt niet alles in hokjes en groepjes douwen en onderverdelen.

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)