Europese toiletten

Nooit gedacht dat een closetrolhouder mij kon ontroeren. Maar het deed mij echt wat op een toilet in een uithoek van Letland zo’n ding te zien van ons vaderlandse merk Brabantia. Het was voor mij een symbool van de snelle opmars van de Europese beschaving in Oost-Europa. Artikelen van Nederlandse makelij zoals Gouda’s Glorie fritessaus en de plastic vuilnisbakken van Curver zijn overal te koop, maar het belangrijkste bewijs voor de Europeanisering zijn de schone en verzorgde openbare toiletten.

In de eerste plaats hebben ze nu allemaal een bril, een onbekende luxe in de Sovjettijd. Overal waar de Russen verschenen, werden de brillen van de pot gerukt. In een bioscoop in Riga zat ik in een zaal met Letten en Russen te kijken naar Russische film, waarin vele families een flat deelden. Naast de wc-deur van deze kommoenalka had iedere familie zijn eigen wc-bril hangen. Iedereen in de cinema herkende het tafereel als karakteristiek van het voorbije Sovjetparadijs en schaterde het uit van het lachen. Dit gezamenlijk weglachen van het verleden geeft hoop dat Letten en etnische Russen, die tegen de veertig procent van de bevolking uitmaken, erin slagen samen een nieuwe nationale gemeenschap te vormen. Meer en meer sturen Russische ouders hun kinderen naar Letse scholen in het besef dat zij met het oog op hun toekomst de landstaal moeten beheersen.

Anderzijds lijken de scherpe kantjes van de Letse taalpolitiek wat te verdwijnen. Zo werd in de bioscoop de film ingeleid door een Rus, die zijn eigen taal sprak, maar die was geïntroduceerd door een Letse. Er was geen spoor van bevreemding of ergernis bij het publiek, maar ja, dit was wel de intellectuele elite. Mijn vriendin wees mij de een na de andere grootheid uit het culturele leven van Letland aan, onder wie de componist Peteris Vasks, wiens schitterende muziek mijn leven sinds vijf jaar verrijkt. Menig bezoeker aan mijn flat noteert zijn naam als hij bijvoorbeeld het prachtige Boodschap (Vestijums) uit 1982 hoort. De Baltische landen hebben een ongelooflijk rijke muziektraditie. Hun vrijkomen van het Sovjetregiem is wel eens beschreven als de zingende revolutie, want in de koorfestivals hebben ze hun identiteit bewaard.

Belangrijker als teken van de toenemende taaltolerantie zijn de tweetalige teksten die meer en meer in winkels verschijnen, al blijven ze in de publieke ruimte verboden. Russische producten waren eerst taboe, maar nu durven de Letten weer toe te geven dat kwass een lekkere drank is. Ze produceren nu hun eigen Kwass van Riga.
Anders dan Estland, dat veel steun uit het etnisch verwant Finland ontvangt, werkt het kleine Letland – 2 miljoen inwoners - zich vooral op eigen kracht uit de nesten. Riga is in een paar jaar van een grauwe Sovjetplaats veranderd in een aantrekkelijke stad, die zijn verleden letterlijk herstelt. Vorig jaar filmde ik hoe een Sovjetmonster werd afgebroken. Nu staat op die plaats het nagebouwde stadhuis uit de achttiende eeuw. Anderzijds moest McDonald’s zijn beeldmerk van het dak van een fraai pand halen. Het leven is zichtbaar meer ontspannen geworden. Tot ’s avonds laat zijn de terrassen vol. Mensen durven nu op de goed onderhouden gazons van de stadsparken te liggen. In de Sovjettijd lag daar een olifantsgras, maar het was strikt verboden het te betreden. Zijn het allemaal uiterlijkheden? Nee, ook de mentaliteit is verbeterd. Tegenwoordig stoppen automobilisten stoppen in Letland voor zebra’s. Dat hoef je in Rusland, Roemenië of Bulgarije niet te verwachten.

De Europese Unie heeft lange lijsten van eisen waaraan kandidaat-leden moeten voldoen. Ik zou die toetsstenen door twee eenvoudige criteria willen vervangen: worden overstekende voetgangers gerespecteerd en voldoen de toiletten aan Europese normen?

Biografie van deze schrijver

toilet voetganger eu voetganger europa

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.2 met 6 stemmen 1.296